အႏုပညာႏွင့္ သိမႈေဗဒ (Art and Epistemology) (၁)

အႏုပညာႏွင့္ သိမႈေဗဒဟူေသာ အရာႏွစ္ခုအၾကား အဆက္အစပ္သည္ အျမဲဆိုသလို အားေပ်ာ့ေနေလ့ရွိၿပီး အေျခတင္ျငင္းခုန္စရာ ကိစၥတစ္ရပ္လည္း ျဖစ္ခဲ့သည္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔အေနျဖင့္ အႏုပညာ ဖန္တီးမႈတစ္ခုႏွင့္ ေပါင္းကူးမိျခင္း၊ သို႔မဟုတ္ အႏုပညာပစၥည္းအား ၾကံဳေတြ႕ျခင္းမွ အဓိပၸာယ္ရွိသည့္ အရာတစ္ခုခုအား ရရွိႏိုင္ဆိုေသာအခ်က္ကိုမူ မျငင္းသာေပ။ သို႔ရာတြင္ အႏုပညာႏွင့္ ထိပ္တိုက္တိုးရာမွရရွိေသာ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ အေတြ႕အၾကံဳမ်ားသည္၊ သိမႈေဗဒ၏ အနက္ဖြင့္အျဖစ္ အသံုးျပဳထားသည့္ `မွန္ကန္၊ ဆီေလ်ာ္ေသာ ယံုၾကည္ခ်က္မ်ား´ (True Justified Beliefs) ျဖင့္ ဖြဲ႕စည္းထားသည့္၊ ယတိျပတ္ အသိပညာ (Propositional Knowledge) တစ္စံုတရာ ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ျခင္း ရွိမရွိကိုလည္း အမ်ားႀကီး ျငင္းခုန္စရာ ရွိေနသည္။ ဤအေရးအသားတြင္ `အႏုပညာမွ ကၽြန္ေတာ္တို႔ မည္သည့္အရာအား သင္ယူႏိုင္သနည္း´ ဟူေသာ ေမးခြန္းတြင္ အက်ဳံး၀င္မည့္ ေဆြးေႏြးဖြယ္ကိစၥမ်ားအား အႏုစိတ္ၾကည့္မည္ျဖစ္ၿပီး၊ သမိုင္းေနာက္ခံကား အခ်ဳိ႕ကိုလည္း ေဖာ္ျပေပးသြားပါမည္။

၁ ) နိဒါန္း

ဖန္တီးမႈတစ္စံုတစ္ရာအား အႏုပညာ႐ႈေထာင့္မွ ခ်ဥ္းကပ္ျခင္းသည္ အာ႐ံုသိမႈဆိုင္ရာႏွင့္ စိတ္ခံစားခ်က္ဆိုင္ရာ ႏွစ္မ်ဳိးလံုးအတြက္ နက္နဲေသာ စိတ္ျဖစ္စဥ္တစ္ရပ္ျဖစ္ၿပီး၊ အေျခခံအရပင္ `သိမွတ္နားလည္မႈ´ (Cognitive) ႏွင့္ သက္ဆိုင္ေနေသာ ကိစၥျဖစ္ပါသည္။ ဆိုရလွ်င္ ရသဆိုင္ရာခ်ဥ္းကပ္မႈသည္ သိမႈေဗဒေဘာင္အတြင္း အက်ဳံး၀င္ေသာ ကိစၥရပ္အေတာ္မ်ားမ်ားႏွင့္ ယွက္ႏြယ္မႈ ရွိေနသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ အႏုပညာႏွင့္ပတ္သက္ေသာ အရာမ်ားအား သိသည္ဟု ကၽြန္ေတာ္တို႔ ေၾကြးေၾကာ္ေလ့ရွိၿပီး၊ ေ၀ဖန္ေရးပညာရွင္မ်ား ေျပာၾကားသည့္ အႏုပညာမ်ဳိးကြဲ (Genre) အမ်ားအျပားကိုလည္း ကၽြန္ေတာ္တို႔ ေလးစားသမႈ ရွိၾကသည္။ ျပဇာတ္တစ္ခုအား ေကာင္းသည္ဆိုးသည္ဟု ေျပာေလ့ရွိၾကရာတြင္ ၎ျပဇာတ္က ေပးစြမ္းသည့္ စိတ္ခံစားမႈမ်ားမွာ ခိုင္လံုသည္၊ ဆီေလ်ာ္မႈရွိသည္၊ လက္ရာေျမာက္သည္၊ သို႔မဟုတ္ သင့္တင့္ေလ်ာ္ပတ္သည္ဟု ကၽြန္ေတာ္တို႔ ဆိုေလ့ရွိၾကသည္။ သာမန္အားျဖင့္ အႏုပညာမွ တစ္စံုတရာ သင္ယူႏိုင္သည္ဟု လက္ခံေလ့ရွိသည့္အေလ်ာက္ အႏုပညာသည္ ကမၻာႀကီးအေပၚထားရွိသည့္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ အာရံုသိမႈကိုလည္း ေျပာင္းလဲေစသည္။ ကမၻာႀကီးအေပၚထားရွိေသာ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ ႐ႈျမင္ပံုနည္းစနစ္မ်ားသို႔လည္း အနည္းႏွင့္အမ်ား သက္ေရာက္မႈရွိသည္။ အႏုပညာဖန္တီးမႈတစ္ရပ္၊ အထူးသျဖင့္ ေကာင္းမြန္(သည္ဟုဆို)ေသာ အႏုပညာဖန္တီးမႈတစ္ရပ္သည္ ကမၻာႀကီးႏွင့္ပတ္သက္ေသာ ယံုၾကည္ခ်က္ တစ္စံုတရာအား ေပၚေပါက္ေစႏိုင္သည့္အျပင္ ကမၻာႀကီးႏွင့္ပတ္သက္သည့္ အသိပညာတစ္စံုတရာအားလည္း ကၽြန္ေတာ္တို႔ကို ျဖည့္ဆည္းေပးႏိုင္သည္။ သို႔ရာတြင္ အႏုပညာႏွင့္ပတ္သက္၍ ကၽြန္ေတာ္တို႔သိႏိုင္သည့္ အရာသည္ အတိအက် ဘာျဖစ္သနည္း။ ထိုအရာသည္ ဂဃနဏရွိပါသလား။ အႏုပညာက ကၽြန္ေတာ္တို႔အား သင္ၾကားေပးသည္မွာ အတိအက် ဘာျဖစ္သနည္း။ အျခားေသာ အသိပညာအမ်ဳိးအစားမ်ား [ဥပမာ Non-Fiction မ်ားကေပးေသာ အသိပညာမ်ား] က အာမခံသည့္နည္းတူ အႏုပညာက ေပးစြမ္းေသာ အသိပညာသည္လည္း ယတိျပတ္ (Propositional) အရာတစ္ခုခုအား အာမခံႏိုင္ပါမည္လား။ ဤသို႔ေသာ ေမးခြန္းမ်ားသည္ `အႏုပညာသည္ နားလည္သိမွတ္မႈဆိုင္ရာ (Cognitive) ဟုတ္မဟုတ္´ ဟူေသာ အေျခတင္ေဆြးေႏြးခန္းမ်ား၏ အ႐ိုးျငမ္းျဖစ္ပါသည္။

၂ ) ပေလတိုႏွင့္ အရစၥတိုတယ္

အႏုပညာမွ တစ္ခုခု သင္ယူႏိုင္ျခင္းရွိမရွိဟူေသာ ေမးခြန္းအတြက္ ပေလတိုအထိတိုင္ေအာင္ အစျပန္ေကာက္ရပါလိမ့္မည္။ လူ႔အျပဳအမူမ်ားႏွင့္ ကမၻာႀကီးတို႔အား ဘာသာစကားအေျခခံျဖင့္ ကိုယ္စားျပဳပံုေဖာ္ျခင္း၊ သို႔မဟုတ္ တုပျခင္းတို႔၏ အႏၱရာယ္အား ပေလတိုက သတိေပးခဲ့ဖူးသည္။ ေခတ္ၿပိဳင္ဒႆနစာေပတြင္ အဆိုပါ စကားရည္လုပြဲသည္ ကာလၾကာရွည္စြာတည္ရွိခဲ့ၿပီး၊ `အႏုပညာမွ ကၽြန္ေတာ္တို႔ မည္သို႔မည္ပံု သင္ယူသနည္း´ ဟူေသာ ေမးခြန္းကိုလည္း ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ျပန္သည္။ ထိုသို႔ပင္ `အႏုပညာမွ တစ္စံုတစ္ရာသင္ယူႏိုင္သည္´ ဟူေသာ အဆိုအား ေထာက္ခံ၊ သို႔မဟုတ္ ကန္႔ကြက္ေသာ အေျခတင္ေဆြးေႏြးမႈမ်ားသည္လည္း ဖြံ႕ၿဖိဳးလာခဲ့သည္။ ျငင္းခုန္မႈမွာ သက္တမ္းရွည္ၾကာခဲ့ၿပီျဖစ္ေသာ္လည္း ေျဖရွင္းႏိုင္ရန္ နီးစပ္မႈမရွိေသးေပ။

`အႏုပညာမွ တစ္စံုတစ္ရာ သင္ယူႏိုင္ပါသလား´ ဟူေသာ ေမးခြန္းအား ေျဖဆိုရာတြင္ လံုးလံုးလ်ားလ်ား ဆန္႔က်င္ေနေသာ အစြန္းႏွစ္ဖက္ ရွိသည္။ အခ်ဳိ႕အေနျဖင့္ သင္ယူႏိုင္သည္ဟု ေျဖဆိုႏိုင္ၿပီး၊ တျခားလူတို႔က အႏုပညာေခၚ၊ ယတိျပတ္ႏွင့္ ေျခေျချမစ္ျမစ္မရွိေသာ အရာတစ္ခုမွ အဓိပၸာယ္ရွိသည့္ အသိပညာအား ရရွိႏိုင္မည္မဟုတ္ဟု ျငင္းဆန္ႏိုင္သည္။ အႏုပညာမွ သင္ယူႏိုင္သည္ဟူေသာ ဘက္မွ ျငင္းခုန္ေသာလူမ်ား ေယဘုယ်အားျဖင့္ ေျပာေလ့ရွိသည္မွာ အႏုပညာႏွင့္ ထိေတြ႕ဆက္ဆံရာမွ ေပၚထြက္လာေသာ စိတ္ခံစားခ်က္မ်ား၊ သို႔မဟုတ္ စိတ္ျဖစ္စဥ္မ်ားမွာ အသိပညာအား အဆင္ေျပေျပ ထုတ္လုပ္ႏိုင္သည္ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ေနထိုင္ေနသည့္ ဗဟိဒၶကမၻာႀကီးအေၾကာင္း ျပည့္စံုစြာနားလည္ႏိုင္ရန္ အႏုပညာဖန္တီးမႈမ်ားက တစ္ဖက္တစ္လမ္းမွေန၍ ကူညီသည္ဟု ျငင္းခ်က္ထုတ္သည္။ ဤနည္းအားျဖင့္ အႏုပညာဆိုေသာအရာမွာ ယတိျပတ္အနက္ေဖာ္ႏိုင္ေသာ ဘာသာစကားေဘာင္အတြင္းသို႔ သြပ္သြင္းႏိုင္ျခင္းမရွိသည့္ အတြင္းသိ (Insight) ႏွင့္ ဂရုဓမၼ (Awareness) တို႔၏ ရင္းျမစ္ျဖစ္သည္ဟု ဆိုသည္။ ဆိုလိုသည္မွာ အႏုပညာသည္ ကမၻာႀကီးအား ျခားနားသည့္႐ႈေထာင့္အသစ္တစ္မ်ဳိးျဖင့္ ႐ႈျမင္ႏိုင္ရန္ ေဆာင္က်ဥ္းေပးသည္ဟု လက္ခံသူမ်ားဘက္မွ ဆိုေလ့ရွိသည္။

အႏုပညာမွ သင္ယူႏိုင္သည္ဆိုေသာ အဆိုအား လက္မခံေသာလူမ်ားဘက္မွ မၾကာခဏ ျငင္းခ်က္ထုတ္တတ္သည့္ပံုစံမွာ အႏုပညာက ေပးစြမ္းသည့္ အသိပညာမွာ ယတိျပတ္အနက္ေဖာ္ႏိုင္ျခင္း မရွိေသာေၾကာင့္ အသိပညာဟူ၍ မဆိုႏိုင္ေတာ့ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ သာဓကအားျဖင့္ `အႏုပညာသည္ ပင္ကိုယ္မူလအားျဖင့္ အသိပညာအား မျဖန္႔ျဖဴးႏိုင္။ အဘယ့္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ၎သည္ [သခ်ၤာ၊ ႐ူပေဗဒ စသည့္ ဘာသာရပ္မ်ဳိးမ်ားကဲ့သို႔] အမွန္တရားအမ်ဳိးအစားတစ္ရပ္ရပ္အား ေဖာ္ထုတ္ျခင္းမရွိျခင္းေၾကာင့္´ ဟု ၁၉၉၂ ခုႏွစ္က Jerome Stolnitz ဆိုသူေရးသားေသာ ေဆာင္းပါးတစ္ပုဒ္တြင္ ေဖာ္ျပခဲ့သည္။ ဆိုလိုသည္မွာ အႏုပညာသည္ ယုတၱိနည္းက် ျငင္းခုန္ခ်က္မ်ား၊ ေျခေျချမစ္ျမစ္ အခ်က္အလက္မ်ားအား တင္ျပျခင္းမရွိ၊ ထို႔ေၾကာင့္ အႏုပညာမွ သင္ယူရန္ မျဖစ္ႏိုင္ဟူေသာ အခ်က္ျဖစ္သည္။ ထို႔ျပင္ အႏုပညာမွ သင္ယူရန္မျဖစ္ႏိုင္ဟူေသာ အယူအဆဘက္မွ ျငင္းခုန္ၾကသူမ်ားဆိုေလ့ရွိသည္မွာ `အႏုပညာအား အသိပညာ၏ ရင္းျမစ္တစ္ခုအျဖစ္ နားလည္ရန္မျဖစ္ႏိုင္။ အေၾကာင္းမွာ ယင္းသည္ `ဆီေလ်ာ္, မွန္ကန္ေသာ ယံုၾကည္ခ်က္´ ဟူသည့္ [သိမႈေဗဒနည္းက်] အစဥ္အလာအသိပညာမ်ားအား ေဖာ္ထုတ္ျခင္းမရွိျခင္းေၾကာင့္´ ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ အႏုပညာသည္ အသိပညာတစ္ခုခုအား `မြမ္းမံ´ (Promote) သည့္သေဘာမ်ဳိး သက္ေရာက္မႈရွိေသာ္မွ၊ သို႔မဟုတ္ လူသား၏ နားလည္သိမွတ္ပံုအား ဖြံ႕ၿဖိဳးေစရန္ အားေပးႏိုင္ေသာ္မွ ယင္းမွ သင္ယူရန္မူ မျဖစ္ႏိုင္ဟု ဆိုသည္။ အႏုပညာနည္းလမ္းအားျဖင့္ အဆိုျပဳေသာ ယံုၾကည္ခ်က္မ်ားသည္ ဆီေလ်ာ္သည္ဟု မဆိုႏိုင္၊ အႏုပညာသည္ ဆီေလ်ာ္မွန္ကန္ေသာ ယံုၾကည္မႈမ်ားကိုမေပးႏိုင္၊ ထို႔ေၾကာင့္ အႏုပညာသည္ အသိပညာ၏ရင္းျမစ္မဟုတ္ဟု ျငင္းပယ္ႏိုင္သည္။ အဆိုပါ အစြန္းႏွစ္ဘက္စလံုးမွ ဘံုသေဘာတူညီေသာ အခ်က္တစ္ရပ္မွာ အႏုပညာအား အသိပညာ၏ ရင္းျမစ္ျဖစ္သည္ဟု ယူမည္ဆိုလွ်င္၊ အဆိုပါ လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ဳိးအား ၿပီးေျမာက္ေစသည့္ တစ္ခုတည္းေသာနည္းလမ္းမွာ အႏုပညာ၏ သဘာ၀ႏွင့္ တန္ဖိုးတို႔ႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ အရာတစ္ခုခုအား ေရာင္ျပန္ဟပ္ထားေသာ အသိပညာသာ ျဖစ္ရမည္ဟူ၍ ျဖစ္သည္။

ပေလတိုက သူ၏ Republic (595-601) က်မ္းတြင္ တစ္စံုတစ္ရာ၏ ဥဒါဟ႐ုဏ္၊ သို႔မဟုတ္ ကိုယ္စားျပဳခ်က္အား ထိုအရာအေၾကာင္း တိတိပပမသိဘဲႏွင့္ ဖန္တီးႏိုင္သည္ဟု ေထာက္ျပခဲ့သည္။ ကိုယ္တိုင္ဖိနပ္မခ်ဳပ္တတ္ေသာ္လည္း ဖိနပ္ခ်ဳပ္သမားတစ္ဦး၏ ပံုတူကိုယ္ပြားကိုမူ ပန္းခ်ီဆရာက တင္ဆက္ႏိုင္သည္။ ကဗ်ာဆရာမ်ားက အလွအပႏွင့္ ရဲစြမ္းသတၱိအေၾကာင္းကို ၎တို႔၏ ဂုဏ္ရည္မ်ားအား တိတိပပ မသိဘဲ ဖြဲ႕ဆိုႏိုင္သည္။ ဉာဏ္ပညာအား ျမတ္ႏိုးသူ ဒႆနာပညာရွင္မ်ားႏွင့္ အထူးသျဖင့္ တစ္စံုတစ္ရာ၏ `သဏၭာန္´ (Forms) အေၾကာင္း ထြင္းေဖာက္သိႏိုင္ရန္ ဆင္ေျခနည္းအားျဖင့္ ႀကိဳးစားတတ္သူမ်ားသည္သာ ထိုအရာမ်ား၏ ဂုဏ္ရည္မ်ားအေၾကာင္း အသိပညာတစ္ခုခု ပိုင္ဆိုင္ေလ့ရွိၾကသည္။ ကိုယ္စားျပဳထားေသာ၊ တစ္နည္း တုပထားေသာ အရာ၀တၳဳတြင္ အဆိုပါ အသိပညာ ကိန္း၀ပ္ေနသည္ဟု ထင္ျမင္ေစျခင္းျဖင့္ ၾကည့္႐ႈသူမ်ားအား အႏုပညာရွင္မ်ားက အယူလြဲေစသည္။ Republic မွ ပေလတို၏ ေဆြးေႏြးခ်က္မ်ားမွာ သီးျခားအားျဖင့္ `စာေပအႏုပညာ´ ထိတိုင္ေအာင္ အက်ဳံး၀င္သည္။ ဥပမာ၊ ဇာတ္ေကာင္တစ္ဦးသည္ အက်င့္ပ်က္ႏိုင္သည္ဟူေသာ ပံုစံမ်ဳိးျဖင့္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ စိတ္ခံစားခ်က္မ်ားအား ေရြ႕လ်ားေနေအာင္ ၾကံေဆာင္ဖန္တီးထားေသာ စာေပမ်ဳိးျဖစ္သည္။ ပေလတို၏ အလိုအရ ထိုသို႔ ကိုယ္စားျပဳဖန္တီးထားခ်က္မ်ားမွ ႏႈိးဆြေပးေသာ စိတ္ခံစားခ်က္မ်ားအေပၚ နစ္ေမ်ာမႈ မ်ားေလေလ၊ ထိုသူသည္ ဟန္ခ်က္လြဲသြားေသာ စိတ္၀ိဉာဏ္ျဖစ္ေပၚေစရန္ အခြင့္အလမ္း မ်ားေလေလျဖစ္ၿပီး အဆံုးတြင္ စ႐ိုက္ဆိုးမ်ား ဖြံ႕ၿဖိဳးလာလိမ့္မည္ဟု ဆိုသည္။

အလားတူ အရစၥတိုတယ္ကလည္း ပေလတိုႏွင့္ သေဘာမွ်ခဲ့ၿပီး၊ အႏုပညာသည္ စင္စစ္အားျဖင့္ လူတစ္ေယာက္၏ အက်င့္စ႐ိုက္ ဖြံ႕ၿဖိဳးလာမႈအေပၚ သက္ေရာက္မႈရွိသည္ဟု ဆိုခဲ့သည္။ သို႔ရာတြင္ ပေလတိုက `အႏုပညာမွ သင္ယူႏိုင္ၿပီး၊ ၎သည္ လူတစ္ေယာက္၏ အက်င့္စ႐ိုက္အား ထိခိုက္ေစႏိုင္သည္´ ဟု ယူဆေစကာမူ အရစၥတိုတယ္က ပေလတို မီးနီျပခဲ့သည့္ တုပဖန္တီးထားေသာ စိတ္ခံစားခ်က္မ်ားအား စီးေျမာခံစားျခင္းမွ တကယ္တမ္းတြင္ အက်ဳိးမ်ားႏိုင္သည္ဟု ဆိုခဲ့၏။ Poetics က်မ္းတြင္ ၎တို႔မွ `ခံစားခ်က္ဆိုင္ရာ အာသာေျပမႈ´ (Emotional Catharsis) ရႏိုင္သည္ဟု သူက ညႊန္းခဲ့သည္။ ရသစာေပဖတ္႐ႈကာ နင့္နင့္နဲနဲခံစားခ်က္မ်ား ဖုတ္ထုတ္လိုက္သလို လႊတ္ထုတ္လိုက္ျခင္းအားျဖင့္ ေန႔စဥ္ဘ၀တြင္ ပိုမိုက်ဳိးေၾကာင္းဆီေလ်ာ္စြာ ေနထိုင္လာႏိုင္ရန္ အခြင့္အလမ္းေပးသည္ဟု အရစၥတိုတယ္က ယူဆသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အဆိုပါ ဒႆနပညာရွင္ႏွစ္ဦးလံုးအလိုအရ `အႏုပညာမွ သင္ယူႏိုင္သည္´ ဟု ဆိုသည္။ ထိုမွရရွိေသာ အသိပညာသည္ အႏၱရာယ္မ်ားသည္ဟု ပေလတိုကဆိုၿပီး အရစၥတိုကမူ အက်ဳိးမ်ားသည္ဟု ယူဆသည္။

၃ ) ဆင္ျခင္တံု၀ါဒီ၊ အေတြ႕အၾကံဳ၀ါဒီႏွင့္ ႐ိုမန္တစ္၀ါဒီမ်ား

အရစၥတိုတယ္ အစေဖာ္ခဲ့သည့္ အဆိုအား ရီးေနးဆန္႔ႏွင့္ ေႏွာင္းပိုင္းေခတ္မ်ားတေလွ်ာက္လံုး ဒႆနပညာရွင္မ်ားဘက္က ခုခံကာကြယ္ခဲ့ၾကသည္။ အႏုပညာမွ သင္ယူႏိုင္ၿပီး ကဗ်ာႏွင့္ ၀တၳဳတို႔သည္ စိတ္ခံစားခ်က္အေပၚ အႏၱရာယ္ျဖစ္ေစသည္ထက္ အေထာက္အပံ့သာျဖစ္ေစသည္ဟု လက္ခံခဲ့ၾကသည္။ ႐ိုမန္တစ္၀ါဒီမ်ားက အဆိုပါေမးခြန္းအား အေစာပိုင္း ဆင္ျခင္တံုႏွင့္ အေတြ႕အၾကံဳ၀ါဒီတို႔ႏွင့္ မတူျခားနားစြာ တံု႔ျပန္သည္။ ဆင္ျခင္တံု၀ါဒီမ်ားက `စိတ္ကူးဉာဏ္ကြန္႔ျမဴးမႈ´ (Imagination) သည္ အသိပညာ၏ ရင္းျမစ္ျဖစ္ႏိုင္သည္ဟူေသာ အယူအဆအေပၚ ျငင္းဆန္သည္။ ေဒးကားကဆိုလွ်င္ `ဂမူး႐ွဴးထိုး တည္ေဆာက္ထားေသာ စိတ္ကူးယဥ္မႈမ်ား´ ဟုသံုးၿပီး ပယ္ခ်ခဲ့သည္။ ပေလတို၏ အယူအဆအား ျပန္သြားရလွ်င္ ဆင္ျခင္တံု၀ါဒီမ်ားအေနျဖင့္ အသိပညာဟူသည္မွာ ဆီေလ်ာ္, မွန္ကန္ေသာ ယံုၾကည္မႈမ်ားပါ၀င္ရန္ လိုအပ္သည္ဟု တင္းၾကပ္ေသာ ျပ႒ာန္းခ်က္ ထားရွိၾကသည္။ တစ္ဖက္တြင္ အေတြ႕အၾကံဳအဓိက သိမႈေဗဒကလည္း စိတ္ကူးယဥ္၊ သို႔မဟုတ္ ကိုယ္စားျပဳထားေသာ အေျခအေနမ်ားမွ မည္သို႔မည္ပံု ဆီေလ်ာ္ေသာ အသိပညာမ်ားရႏိုင္ေၾကာင္း ေခ်ာ္ေတာေငါ့ ရွင္းျပေနျပန္ရာ အသံုး၀င္မႈမရွိေပ။ အမွန္မွာ စိတ္ကူးယဥ္ အေျခအေနမ်ားမွ အစစ္အမွန္အရာအား သင္ယူရန္ မျဖစ္ႏိုင္ပံုမေပၚသည့္အတြက္ ထိုသို႔ေဘးေခ်ာ္ေဆြးေႏြးၾကျခင္း ျဖစ္သည္။

အေတြ႕အၾကံဳ၀ါဒီမ်ား ျငင္းခ်က္ထုတ္ခဲ့သည့္ ထို အသိပညာကိစၥအေပၚ မွန္ကန္စြာ ျငင္းခ်က္ထုတ္ရန္ အစျပဳႏိုင္ခဲ့သည္မွာ ႐ိုမန္တစ္၀ါဒီမ်ားသာ ျဖစ္သည္။ ႐ိုမန္တစ္ သိမႈေဗဒသည္ ဆင္ေျခ (Reason) ထက္စာလွ်င္၊ သို႔မဟုတ္ ဆင္ေျခမ်ားအျပင္ စိတ္ကူးဉာဏ္ကြန္႔ျမဴးမႈ၏ အခန္းက႑ကိုလည္း အေလးေပးထားသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ပင္ တစ္စံုတစ္ရာအား သိရာတြင္ မွန္ကန္ေသာနည္းလမ္း တစ္ရပ္တည္းသာရွိႏိုင္သည္မဟုတ္၊ ႐ႈေထာင့္တစ္မ်ဳိးတည္းမွ ႐ႈျမင္၊ ခံစား၊ နားလည္ကာ ကမၻာႀကီးအား တည္ေဆာက္ႏိုင္သည္မဟုတ္ဟူေသာ အဆိုတစ္ရပ္အား လမ္းဖြင့္ေပးႏိုင္ခဲ့သည္။

႐ိုမန္တစ္၀ါဒီမ်ားက စာေပ(အႏုပညာ)ႏွင့္ အမွန္တရားအၾကား အဆက္အစပ္ႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ ပင္မစည္းမ်ဥ္းသံုးရပ္အား ေမြးစားခဲ့သည္။ ပထမတစ္ခုမွာ မည္သည့္႐ႈေထာင့္တစ္ရပ္မွမဆို အမွန္တရားအား သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းႏိုင္သည္ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ ဒုတိယမွာ ၾသဂတ္စတင္းယံုၾကည္ခဲ့သလို စာေပႏွင့္အႏုပညာသည္ သိပၸံပညာကဲ့သို႔ သဘာ၀၏ ေယဘုယ် လကၡဏာမ်ားႏွင့္သာ သက္ဆိုင္သင့္သည္ဟူသည့္ အခ်က္အား ေမးခြန္းထုတ္ျခင္း ျဖစ္သည္။ တတိယေျမာက္စည္းမ်ဥ္းမွာမူ ယခင္ႏွစ္ခုထက္ ႐ိုမန္တစ္၀ါဒီမ်ား ပိုမိုဖြံ႕ၿဖိဳးေအာင္ စြမ္းေဆာင္ႏိုင္ခဲ့သည့္၊ အထူးသျဖင့္ ရင့္သန္မႈႏွင့္ ဆက္ႏြယ္ေသာ၊ `႐ုပ္လြန္´ (Transcendence) ဟူသည့္ အေျခအေန ျဖစ္သည္။ သဘာ၀သိပၸံသည္ ႐ုပ္ကမၻာႀကီးအား ဖြင့္ဆိုႏိုင္စြမ္းရွိေသာ္လည္း ၎ဖြင့္ဆိုပံုမွာ တစ္ခုတည္းေသာ႐ႈေထာင့္မွသာ ျဖစ္သည္ (Harrison 1998)။ စာေပႏွင့္ အႏုပညာကမူ ကမၻာႀကီးအား မေရတြက္ႏိုင္ေသာနည္းလမ္းမ်ားျဖင့္ ဖြင့္ဆိုႏိုင္သည္။ ဗဟိဒၶကမၻာႀကီးအား ရုပ္ပိုင္းမွလြန္ေျမာက္ေအာင္ ၾကံဳေတြ႕ခံစားႏိုင္ၿပီး၊ စိတ္ခံစားမႈႏွင့္ သဘာ၀လြန္ျဖစ္ရပ္မ်ားထိေအာင္ ခရီးေရာက္ႏိုင္သည္။ သိပၸံပညာကဲ့သို႔ ကမၻာႀကီးႏွင့္ပတ္သက္ေသာ အမွန္တရားမ်ားအား အႏုပညာက မွတ္တမ္းတင္ မထားေသာ္လည္း၊ ကမၻာႀကီးအေပၚ မတူညီသည့္နည္းလမ္းမ်ားျဖင့္၊ မတူညီေသာ တိက်မႈပမာဏျဖင့္ နားလည္လာေစရန္ ကၽြန္ေတာ္တို႔အား ထိုးထြင္းသိကိုေပးသည္။ အဆိုပါ တိက်မႈပမာဏသည္သာ ေျဖဆိုရမည့္ ေမးခြန္းတစ္ရပ္အျဖစ္ ဆက္ရွိေနမည္ျဖစ္သည္။

>>> ဆက္ရန္ >>>

ေတဇာ (လေရာင္လမ္း)