သို႔.. ေက်ာ္ေစာမင္း
မွ.. ျမင့္သန္း
မွ.. ျမင့္သန္း
အေၾကာင္းအရာ။ ။ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ ကိစၥ။
ေက်ာ္ေစာမင္းခင္ဗ်ား။
ရန္ကုန္မွာအခ်ိန္မရသျဖင့္ စကားၾကာၾကာမေျပာလိုက္ရပါ။ ေျပာခ်င္တာကလည္း ခပ္မ်ားမ်ားပဲ။ အဓိကတစ္ခ်က္ကေတာ့ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ ကိစၥပဲ။ ဟိုးတစ္ခါက အီးေမး(လ)မွာ ကၽြန္ေတာ္ေရးလိုက္သလိုပဲ။ ေက်ာ္ေစာမင္းေရးတဲ့အခ်က္တစ္ခုကို ကၽြန္ေတာ္ အေတာ့္ကိုသေဘာက်တယ္။ ခု မေန႔တစ္ေန႔က မတ္လထုတ္ခ်င္းတြင္းရေတာ့ ၾကည့္ျမင္တိုင္စစ္တမ္းမွာ ဒူေရွာ(န) (Marcel Duchamp) အိမ္သာခြက္အေၾကာင္း ထပ္ပါလာတာ ေတြ႕ရျပန္တယ္။ ဒီေတာ့ ေက်ာ္ေစာမင္းဆီ စာတစ္ေစာင္လွမ္းေရးမိတယ္။ ဇနီးက စာၾကမ္းကိုဖတ္ၿပီး က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ေလးျဖစ္ေအာင္ ကိုတာ့ဆီပို႔လိုက္ပါလား ဆိုတာနဲ႔ပဲ ခ်င္းတြင္းအတြက္ ပို႔ျဖစ္သြားတာပဲ။ ကၽြန္ေတာ္ကိုယ္တိုင္လည္း ဒူေရွာ(န) (ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ဆရာႀကီးတစ္ဦးရဲ႕ ျမန္မာက ဒိုင္း၊ အဂၤလိပ္က Bang လို႔ အသံထြက္တယ္ဆိုတဲ့မူကိုယူၿပီး ႀကိဳက္သလို အသံထြက္ၾကစို႔ရယ္။ ဒူေရွာ(န)ကို ကိုဒူးေခ်ာင္လို႔ မေခၚရင္ၿပီးတာပဲ) ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္အေၾကာင္း ေရးခ်င္တာၾကာၿပီ။ မေရးရဲဘူး၊ ေရးရင္၀ိုင္းတြယ္ၾကမွာ။ အဲဒီလိုေျပာရတာ အေၾကာင္းရွိတယ္။ ရန္ကုန္မွာ တစ္ညေနခင္းေတာ့ ကိုတာရယ္၊ ကို၀ဏၰရယ္၊ ကၽြန္ေတာ္ရယ္ထိုင္ၿပီး စကားေျပာျဖစ္တယ္။ ခ်င္းတြင္းထဲမွာ ကၽြန္ေတာ္ေရးခဲ့ဖူးတဲ့ `ဘယ္မွာလဲ သူလိုကိုယ္လို ေမာင္၀ဏၰ´ ဆိုတဲ့အေၾကာင္းကို ေရာက္သြားတယ္။ အဲဒီအေရးအသားရဲ႕ အဓိကဆိုလိုရင္းကေတာ့ ဘာသာစကားေဘာင္အတြင္းက တည္ေဆာက္ပံုနဲ႔ ေန႔စဥ္ဘ၀ မတူတဲ့အေၾကာင္းပဲ။ တစ္နည္းေျပာရရင္ ဒီကေန႔ ဘာသာစကားေလ့လာမႈ ပရ၀ုဏ္ထဲမွာ ဘာသာစကားဟာ မက္တာေဖာ္ Metaphor ပဲဆိုတဲ့ဟာကို ျပခ်င္လု႔ိ ေရးတာပဲ။ ကိုတာေရာ၊ ကို၀ဏၰေရာ သေဘာေပါက္ၾကၿပီးသားပါ။ ကၽြန္ေတာ္ကလည္း ခ်င္းတြင္းမွာ ကို၀ဏၰေရးတာ ပါလာတာေတြ႕ေတာ့ ခပ္လြယ္လြယ္ပဲ ထင္သာျမင္သာေအာင္ ယူသံုးျပလိုက္တာပဲ။ အဲဒီအေရးအသားကိုဖတ္ၿပီး `ခင္ဗ်ားကိုေဆာ္တာပဲ´ ရယ္လို႔ ကို၀ဏၰကို စာေရးဆရာေလးတစ္ေယာက္က လာေျပာသတဲ့။ ခမ်ာ သံ႐ံုးအမႈထမ္းကေန စာေရးဆရာျဖစ္လာေတာ့လည္း အျမင္က်ဥ္းပံုရတယ္လို႔ သေဘာထားၿပီး ခြင့္လႊတ္ရေတာ့တာပဲ။ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ ကၽြန္ေတာ္ေရးခ်င္တာက စိတ္ရင္းေကာင္းထားၿပီးေရးရင္ေတာင္ ျမင့္သန္းေရးရင္ ေဆာ္တာပဲလို႔ ျမင္ေနၾကေတာ့ ေရးရမွာ သိပ္မေရးရဲဘူး။ ခု စြန္႔ၿပီးေရးရတာက ေက်ာ္ေစာမင္းေရးတဲ့အထဲမွာ `ကၽြန္ေတာ့္တို႔ဆီက အႏုပညာသမား အေတာ္မ်ားမ်ားကို အိမ္သာခြက္ရွိရာသို႔ ပို႔ေဆာင္ေပးသင့္သည္´ ဆိုတဲ့စာကို သေဘာက်လြန္းလို႔ပဲ။ အရင္ကတည္းက ကၽြန္ေတာ္လည္း အဲဒီလိုစိတ္ကူးမ်ဳိးရခဲ့ဖူးတယ္။ အဆံုးက်ေတာ့ ေရးမယ္။ ဒူေရွာ(န) အေၾကာင္းနဲ႔ စၾကစို႔ရယ္။
ကၽြန္ေတာ္တို႔ ျမန္မာစာေပ၊ အႏုပညာစတဲ့ ရပ္၀န္းထဲမွာ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္အေၾကာင္း ေျပာၾကဆိုၾကလာတာက ျပည္တြင္းျဖစ္ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ဆရာႀကီးတစ္ဦး နားလည္မႈလြဲၿပီး ဒူေရွာ(န)ကို အတင္း ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ထဲ ဆြဲထည့္တာက စခဲ့တာပဲလို႔ ကၽြန္ေတာ္ျမင္တယ္။ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ဖန္တီးမႈထဲကို ဖန္တီးမႈအႏုပညာမွန္သမွ်ကို (မူးျမစ္ထင္ရင္း) ထည့္သြင္းၿပီး `အၾကံအဖန္ပို႔စ္ေမာ္ဒန္´ လုပ္ပစ္ရာက ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ဟာ လိုအပ္တာထက္ပိုၿပီး တြင္က်ယ္သြားတာပဲ။ ဒူေရွာ(န)ကို `ဤႏွစ္ဆယ္ရာစု၏ အႀကီးက်ယ္ဆံုး ၾသဇာအႀကီးဆံုးဆရာႀကီးအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳၾကသည္´ လို႔ ညႊန္းလိုက္တာကိုး။ ဒီအခ်က္ကိုပဲၾကည့္။ ေက်ာ္ေစာမင္းကိုယ္တိုင္လည္း ပညာရပ္ဆိုင္ရာအေဆာက္အအံုထဲက ထြက္လာတဲ့လူပဲ။ အသိပညာလက္ဆင့္ကမ္းမႈအပိုင္းမွာ ခုလိုမ်ဳိး `ကိုးတာ´ `ညႊန္းတာ´ ဟာ ဘယ္ေရြ႕ဘယ္မွ် လမ္းလြဲသြားေစႏိုင္တယ္ဆိုတာ ျမင္လိမ့္မယ္။ လူမႈေရးဆိုင္ရာ ပညာရပ္ေတြမွာ အဲဒီလို `စကားကုန္´ သံုးၿပီး မညႊန္းၾကရဘူး။ ဘာသာစကားတည္ေဆာက္ပံုအေျခခံနဲ႔ ၾကည့္ေျပာရရင္ `...ႏွစ္ဆယ္ရာစု၏ အႀကီးက်ယ္ဆံုး´ ဆိုတဲ့ အသံုးအႏႈန္းဟာ သာမန္လူတစ္ေယာက္မသိႏိုင္တဲ့ အတိုင္းအတာကို လမ္းလႊဲပို႔လိုက္တာရဲ႕ အစပဲ။ ဒူေရွာ(န)လို လူမ်ဳိးေတြ အမ်ားႀကီးပါ။ ေနာက္တစ္ခ်က္က Conceptualism ကို စိတ္ကူးအဓိက၀ါဒလို႔ ကင္ပြန္းတပ္ၿပီး ဒူေရွာ(န)ကို ေရာေမႊလိုက္တာပဲ။ ဒီကိစၥကိုေတာ့ ထားဦး။ ေနာက္အလ်ဥ္းသင့္ရင္ ကၽြန္ေတာ္ သပ္သပ္ေရးဦးမယ္။ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ လက္ရာေတြကို ကၽြန္ေတာ္ၾကည့္ဖူးတယ္။ (ကိုတာလည္း တိတ္ ေရာက္ဖူးေတာ့ ၾကည့္ဖူးမယ္ထင္တယ္)
လြန္ခဲ့တဲ့ႏွစ္ႏွစ္ဆယ္နီးပါးက ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ လက္ရာတခ်ဳိ႕ကို လန္ဒန္မွာ ၾကည့္ခဲ့ရဖူးတယ္။ စေန၊ တနဂၤေႏြတစ္ပတ္မွာ မိတ္ေဆြေက်ာင္းသားတခ်ဳိ႕နဲ႔ ဥေရာပကေနၿပီး အဂၤလန္ဘက္ကူးၿပီး အရက္သြားေသာက္ၾကရင္း ၾကည့္ျဖစ္ခဲ့တာ။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ငါးေယာက္ေျခာက္ေယာက္အထဲမွာ ကၽြန္ေတာ္တစ္ေယာက္ပဲ အာရွတိုက္သားပါတယ္။ လိုရင္းေရးရရင္ေတာ့ ဒူေရွာ(န)လက္ရာေတြကို ၾကည့္ၿပီး ဘယ္သူကမွ ဘ၀င္မက်ၾကဘူး။ မက်ဆို ကၽြန္ေတာ္တို႔ သာမန္လူေတြမ်က္စိထဲမွာေတာ့ သိပ္မွမထူးျခားဘဲကိုး။ အႏုပညာလက္ရာပဲေခၚေခၚ၊ အႏုပညာပစၥည္းရယ္လို႔ မာ့(က)၀ါဒရသအျမင္ရဲ႕ အသံထြက္နဲ႔ပဲေခၚေခၚ ေခၚေလာက္စရာ့ရယ္လို႔ မျမင္မိဘူး။ ဒီလိုနဲ႔ ေတာေျပာေတာင္ေျပာေျပာၿပီး ယမကာဆိုင္တစ္ခု၀င္ၿပီး စားရင္းေသာက္ရင္း အခ်ိန္ျဖဳန္းမိၾကတယ္။ ႏွစ္နာရီ သံုးနာရီေလာက္ၾကာေတာ့ (အရွိန္ကေလးလည္း အေတာ္ရလာေတာ့) လမ္းေလွ်ာက္ထြက္ၾကစို႔လို႔ တစ္ေယာက္ကေျပာတာနဲ႔ ကၽြန္ေတာ္တို႔လည္း ဆိုင္ကထြက္လာၾကတယ္။ အဲဒီမွာ တစ္ေယာက္က တို႔ ဒူေရွာ(န) လက္ရာေတြကို တစ္ေခါက္ေလာက္ ထပ္ၾကည့္ၾကရေအာင္။ ခုေနၾကည့္ရင္ အျမင္က်ယ္ေနသမို႔ အရသာရွိေကာင္းရွိလိမ့္မယ္လို႔ ဆိုတာနဲ႔ ျပတိုက္ကိုျပန္သြားၿပီး ၾကည့္ၾကျပန္တယ္။ ဒီတစ္ေခါက္ထပ္ၾကည့္ေတာ့ တစ္ခုပဲ ထူးျခားတာရွိတယ္။ ယမကာအရွိန္ကေလးနဲ႔မို႔ ပတ္၀န္းက်င္ကို သိပ္ဂ႐ုမစိုက္ေတာ့ဘဲ ေ၀ဖန္ရင္း ဟားၾကတယ္။ အဲဒီတုန္းမွာ အသက္ႀကီးႀကီး၊ ဥပဓိ႐ုပ္ေကာင္းေကာင္း လူႀကီးတစ္ေယာက္က ကၽြန္ေတာ္တို႔ကို လာႏႈတ္ဆက္ရင္း မင္းတို႔ဥေရာပက လာၾကသလားလို႔ ေမးတယ္။ (ကၽြန္ေတာ္တို႔ထဲကတစ္ေယာက္က အဂၤလိပ္လိုေျပာရင္ သိသိသာသာႀကီး ဒိန္းႏွစ္(သွ်)လို ၀ဲတယ္။
ဟုတ္တယ္၊ ဘာရယ္ညာရယ္ေျပာရင္း သူက အေမရိကန္တကၠသိုလ္ႀကီးက ရသဆိုင္ရာပါေမာကၡလို႔ေျပာၿပီး မင္းတို႔က အႏုပညာေ၀ဖန္ေရးသမားေတြလား၊ ဂ်ာနယ္လစ္ေတြလား၊ အႏုပညာပါေမာကၡေတြလားလို႔ ေမးတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ကလည္း ကၽြန္ေတာ္တို႔ဟာ ဘာသာေဗဒေလ့လာေနတဲ့ ဘြဲ႕လြန္ေက်ာင္းသားေတြပါလို႔ ေျဖေတာ့ ဒီလိုဆို မင္းတို႔က ဒူေရွာ(န)အေၾကာင္း ပိုသိဖို႔ေကာင္းတယ္။ မင္းတို႔ဟားေနၾကတာ ငါၾကားရေတာ့ ငါ အံ့အားသင့္မိတယ္လို႔ ဆိုတယ္။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ငါကိုယ္တိုင္ ဒူေရွာ(န)ကို သေဘာမေပါက္ႏိုင္ဘူး။ ဘာသာစကားတည္ေဆာက္ပံုနဲ႔ အႏုပညာလက္ရာ ဖန္တီးမႈေတြမွာ၊ အရင္းခံရပ္၀န္းမွာ အေျခတည္တဲ့ ခံစားမႈ၊ နားလည္မႈလည္းလိုတယ္မဟုတ္လားလို႔ ေမးတယ္။ ၿပီးေတာ့ သူကပဲ ဆက္ေျပာတယ္။ ဒူေရွာ(န)မွာ ဥေရာပအေျချပဳ သိမွတ္ခံစားမႈတစ္ခုခု ရွိမယ္လို႔ ထင္တယ္လို႔ ဆက္ေျပာတယ္။ ဒီေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔ထဲက တစ္ေယာက္က ျပန္ေျပာတယ္။ ပါေမာကၡေျပာတာ မွန္ပါတယ္။ ဒါေပတဲ့ ဒူေရွာ(န)ကို ေျမွာက္ေပးတာ အေမရိကန္ေတြ။ ဥေရာပကလူေတြ မဟုတ္ဘူးတဲ့။ သူဆိုလိုခ်င္တာကေတာ့ ဒူေရွာ(န)ဟာ ႏ်ဴးေယာ့ဒါဒါရဲ႕ ၾသဇာလႊမ္းမိုးမႈရွိတယ္။ ဥေရာပဒါဒါနဲ႔ ႏ်ဴးေယာ့ဒါဒါက ကြာေသးတာကိုး။ အဖိုးႀကီးက ေခါင္းညိမ့္ၿပီးျပံဳးရင္း ဒါလည္းဟုတ္တာပဲလို႔ ေျပာတယ္။ ၿပီးေတာ့ ကၽြန္ေတာ့္ကိုၾကည့္ၿပီး ဘယ္ကလာသလဲ၊ ဘာလူမ်ဳိးလဲလို႔ေမးရင္း ခင္ဗ်ားေကာဘယ္လိုသေဘာရလဲလို႔ ေမးျပန္တယ္။ ကၽြန္ေတာ္က ကၽြန္ေတာ္ဟာ အာရွတိုက္သားပါ။ ခင္ဗ်ားတို႔ အေနာက္တိုင္းသားေတြ သိျမင္ခံစားပံုနဲ႔ လွမ္းပါတယ္။ ျမင္ဖူးတယ္ရွိေအာင္ လာၾကည့္႐ံုသက္သက္ပဲလို႔ ေျပာလိုက္ေတာ့ အဖိုးႀကီးက အားရပါးရရယ္တယ္။ ၿပီးေတာ့ ငါလည္းမင္းလိုပဲလို႔ ေျပာတယ္။ ေနာက္ပိုင္းေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔တစ္သိုက္နဲ႔အတူ ယမကာဆိုင္မွာ လိုက္ထိုင္ၿပီး စကားေျပာျဖစ္ၾကတယ္။ ခု ကၽြန္ေတာ္ေရးတာရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္ေပၚေအာင္ ေနာက္ထပ္အေတြ႕အၾကံဳတစ္ခု ေရးျပခ်င္ေသးတယ္။
တစ္ေန႔ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ထဲမွာ (ကို)ခင္၀မ္းနဲ႔ ေတြ႕တယ္။ အဲဒီတုန္းက သူေရာကၽြန္ေတာ္ပါ ေက်ာင္းၿပီးေလာက္ၾကၿပီထင္တယ္။ ေက်ာင္းသားဘ၀က မရင္းႏွီးခဲ့ဖူးဘူး။ အဲဒီေန႔က ေန႔ခင္းပိုင္း။ ကၽြန္ေတာ္နဲ႔ မိတ္ေဆြတစ္သိုက္ ၀ိဇၨာခန္းမထိပ္က အုတ္ခံုမွာထိုင္ၿပီး စကားေျပာေနတုန္း (ကို)ခင္၀မ္း သိပၸံဘက္က ေလွ်ာက္လာတယ္။ သူနဲ႔ရင္းႏွီးတဲ့ ေပါင္းတလည္ ေပါက္ေခါင္း(ဘက္ကထင္တယ္) ေက်ာင္းသားတစ္ေယာက္နဲ႔ ရပ္စကားေျပာရင္း ကၽြန္ေတာ္တို႔နဲ႔ စကားေျပာျဖစ္သြားတယ္။ ကၽြန္ေတာ္က သူ႔ပန္းသီးႀကီး (ပန္းခ်ီကားနာမည္ေတာ့ မမွတ္မိေတာ့ဘူး) အေၾကာင္း ေျပာမိတယ္။ အဲဒီေတာ့ သူက ဂ်ပန္မွာ (သူ ဂ်ပန္ေရာက္ခဲ့ဖူးပံုရတယ္) ေခတ္ေပၚပန္းခ်ီေတြ ဘယ္သို႔ဘယ္ပံုရယ္ဆိုတာ ေျပာျပလို႔ နားေထာင္ရတယ္။ အဲဒီအထဲမွာ သူေျပာတာတစ္ခုက တခ်ဳိ႕ဟာေတြ သူလည္း နားမလည္ႏိုင္ဘူး။ ေရခံေျမခံမတူရင္ အတင္းနားလည္ဖို႔ မလြယ္ဘူးလို႔ေျပာတာ ကၽြန္ေတာ္မွတ္မိေနေသးတယ္။ ဒီေတာ့ ေရွ႕မွာ ကၽြန္ေတာ္ေရးခဲ့သလို အႏုပညာသုခုမ ပညာရပ္ေတြမွာ ေလသံၾကားတာနဲ႔ တရားနာလုပ္လို႔ မလြယ္လွဘူးဆိုတာ ကၽြန္ေတာ္နားလည္မိတယ္။ သိမႈအေျခခံ ဘာသာေဗဒကို ေလ့လာတာ ႏွစ္အေတာ္ၾကာလာေတာ့ သိတယ္၊ ျမင္တယ္ဆိုတာနဲ႔ အနက္ေဖာ္တယ္ဆိုတာေတြကို ပိုၿပီးသေဘာေပါက္လာေတာ့ အႏုပညာ လက္ရာတစ္ခုကို ဘယ္လိုလက္ခံနားလည္မလဲဆိုတာကို ပိုၿပီးစိတ္၀င္စားမိတယ္။ အဲဒီလို စိတ္၀င္စားလာတိုင္း ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ကို ပိုၿပီး သတိရမိတယ္။ သတိရမိတာက ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ကာလ၊ ေဒသ၊ ပေယာဂတစ္ခုအတြင္းက ဖန္တီးတဲ့လက္ရာတစ္ခုဟာ အႏုပညာလက္ရာတစ္ခုလား၊ ဖန္တီးမႈတစ္ခုသက္သက္လား၊ ရသပညာရဲ႕အစဥ္အလာ နားလည္လက္ခံႏိုင္မႈ စံေတြနဲ႔ ဘယ္လိုၾကည့္မလဲဆိုတဲ့ ျပႆနာက ၀င္လာတယ္။ ဒီျပင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ျမန္မာဘာသာစကားေဘာင္ထဲက လက္ခံထားတဲ့ အႏုပညာ(လက္ရာ)ဆိုတဲ့ အသံုးအႏႈန္းမွာ `အႏုပညာ´ ဆိုတာနဲ႔ ဘယ္ေရြ႕ဘယ္မွ် ၿငိမလဲဆိုတဲ့ ျပႆနာပဲ။ ဒီျပႆနာကေတာ့ ဒီကေန႔ ျမန္မာစာေပ၊ ပန္းခ်ီေလာကမွာ ဒူေရွာ(န)ကို ဟုတ္လွခ်ည္ရဲ႕လို႔ ေၾကြးေၾကာ္ေနၾကသူေတြ ေျဖေကာင္းေျဖႏိုင္လိမ့္မယ္ ထင္တယ္။ ကၽြန္ေတာ့္မွာေတာ့ အေျဖမရွိဘူး။
ဒီေတာ့ လိုရင္းအေၾကာင္းကို ျပန္သြားၾကစို႔ရယ္။ ပထမဆံုးအေနနဲ႔ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ေတြက အမ်ားႀကီးပဲဆိုတာေလးေတာ့ သိထားသင့္ၾကတယ္ ထင္တယ္။ မူရင္းဟာက ဘယ္ေရာက္သြားမွန္းမသိဘူးတဲ့။ မူရင္းမွာ အာမာတ္ R.Mutt လို႔ ဒူေရွာ(န)က လက္မွတ္ထိုးၿပီး ပြဲတင္တာ။ ပထမေတာ့ အပယ္ခံရတယ္။ ျပခြင့္မရဘူး။ ေနာက္မွ ျပသခြင့္ရတာ။ အဲဒီျပပြဲလုပ္တာက ဒူေရွာ(န)ကိုယ္တိုင္ အဖြဲ႕၀င္အျဖစ္ပါတဲ့ လြတ္လပ္ေသာအႏုပညာသည္မ်ား အစည္းအ႐ံုးက လုပ္တာ။ ျပပြဲမွာ `ဆုမေပးဘူး၊ အကဲမျဖတ္ဘူး´ လို႔ ဆိုတယ္။ ဒူေရွာ(န)ကိုယ္တိုင္လည္း ျပပြဲမွာ ျပသဖို႔ဖက္က တာ၀န္ယူထားတယ္။ သူ႔ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ကို မျပရဘူးလည္းဆိုေရာ၊ ေမာင္မင္းႀကီးသားက အဖြဲ႕၀င္အျဖစ္က ႏုတ္ထြက္သတဲ့။ ဒီေတာ့လည္း အဖြဲ႕၀င္ေတြက (သူငယ္ခ်င္းေတြလည္း ျဖစ္ေနၾကေတာ့) ေနာက္ပိုင္းမွာ ရင္ၾကားေစ့ၿပီး ျပန္ျပခြင့္ျပဳတာ။ မူရင္းေပ်ာက္သြားတာ (တခ်ဳိ႕ကေတာ့လည္း ကြဲသြားတယ္လို႔ ဆိုၾကတယ္။) နဲ႔ ဒူေရွာ(န)က ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ ထပ္၀ယ္ၿပီး မူပြားကေလးေတြလုပ္ၿပီး ျပတာ ေလးငါးခုမက ရွိတယ္ထင္တယ္။ ဘယ္ႏွစ္ခုရယ္လို႔ေတာ့ ကၽြန္ေတာ္ ေသေသခ်ာခ်ာ မသိဘူး။ ဒီေနရာမွာကတည္းက ျပႆနာတစ္ခု ေပၚလာတယ္။ အႏုပညာလက္ရာဆိုတာ ထုတ္ကုန္တစ္ခုလို ထုတ္လုပ္လို႔ရသလားဆိုတဲ့ ျပႆနာပဲ။ အထူးသျဖင့္ ႐ုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အေျခခံ ဖြဲ႕စည္းမႈနဲ႔ ဖန္တီးတည္ေဆာက္ျပတယ္ဆိုတဲ့ အႏုပညာလက္ရာတစ္ခုဟာ အႀကိမ္ႀကိမ္ျပန္လည္ ထုတ္လုပ္ျပႏိုင္သလားဆိုတာဟာ စဥ္းစားစရာပဲ။ သေဘာကေတာ့ သီခ်င္းတစ္ပုဒ္ကို အႀကိမ္ႀကိမ္ျပန္ဖြင့္ နားေထာင္တာနဲ႔ တစ္မ်ဳိးတည္း သေဘာထားလို႔ရမယ္ မထင္ဘူး။ အဲဒီလိုပဲ အေၾကာင္းအရာတစ္ခုတည္းကို အေျခခံစပ္ထားတဲ့ သီခ်င္းႏွစ္ပုဒ္ဟာ အရသာရွိပံုခ်င္း မတူႏိုင္ဘူး။ ရသပညာအေျခခံနဲ႔ ေလ့လာၾကည့္ျပန္ရင္လည္း ေဖာ္ထုတ္ပံု၊ တည္ေဆာက္ပံု.. စတာေတြမွာ မတူေၾကာင္းေတြ႕ရမွာပဲ။ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္မွာေတာ့ ဒီလိုျဖစ္လာစရာ မရွိဘူး။ ေကာင္းလွခ်ည္ရဲ႕လို႔ ေျပာၾကတဲ့ အဲဒီကလူေတြနဲ႔မ်ား တိုးခဲ့ရင္ တစ္ခုေလာက္မ်ား ေမးၾကည့္စမ္းပါဗ်ာ။ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္မွာ ဘာ ေကာန္တက္(စ) ရွိသလဲလို႔။ ရွိရင္ ဘာလဲ။ မရွိဘူးဆိုရင္ေကာ ဘာလို႔မရွိရတာလဲ ေမးၾကည့္ေပးစမ္းပါ။ ဒီထက္ ပိုပိုသာသာေလးေမးႏိုင္ရင္ေတာ့ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ အဲဒီလက္ရာဟာ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္လက္ရာလို႔ ေခၚရင္ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္လက္ရာေခၚရေလာက္ေအာင္ ဘယ္လုိ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ဂုဏ္ရည္မ်ား ရွိသလဲ။ သူမ်ားေတြ ႀကိဳက္တယ္ မႀကိဳက္ဘူးဆိုတာ အသာထား၊ ခင္ဗ်ားက ဘာလို႔ႀကိဳက္သတုန္းလို႔သာ ေမးၾကည့္ပါ။ တစ္ခုၾကားရလိမ့္မယ္။ ျမန္မာပို႔စ္ေမာ္ဒန္ဆရာႀကီး ေလသံၾကားနဲ႔ မိန္႔ထားတဲ့ အသင့္ရွိၿပီးသား ပစၥည္းနဲ႔ လုပ္ထားတာမို႔ပဲလို႔ ေျပာၾကလိမ့္မယ္။
`အသင့္ရွိၿပီးသား ပစၥည္းနဲ႔ လုပ္ထားတာ...´ ဆိုတာကေတာ့ ျပင္သစ္ေတြေျပာတဲ့ ေအာဘဂ်က္ထ႐ူဗာ Objects trouves ပဲ။ ျမန္မာလို ခပ္လြယ္လြယ္ ခပ္႐ိုး႐ိုးေရးရရင္ေတာ့ `ေတြ႕တာနဲ႔ ေကာက္လုပ္ထားတာ´ ပဲ။ ပန္းခ်ီ၊ ပန္းပု အႏုပညာရွင္တခ်ဳိ႕ရဲ႕ စိန္ေခၚမႈပဲ။ အဲဒီလို စိန္ေခၚတင္ျပမႈမွာ ေကာန္တဲင့္ Content ကို ေထာက္ကူျပဳတဲ့ ေကာ္န္တက္(စ) Context ဟာ အေရးႀကီးတယ္။ ဥပမာ ဆိုရေစေတာ့ရယ္။ စာရြက္တစ္ရြက္၊ စာေရးေတာ့ စာေရးတဲ့စကၠဴ၊ အိမ္သာသံုးေတာ့ ေခ်းကုန္းတဲ့စကၠဴ။ ဘာမွေရးမထားတဲ့ စကၠဴက ဗလာစာရြက္။ ဗလာစာရြက္ဟာ သူ႔ဘာသာ ဗလာစာရြက္သက္သက္ပဲျဖစ္ေပမယ့္ ျပတိုက္ ျပခန္းထဲမွာ `ဗလာစာရြက္´ လို႔ နာမည္ေပးၿပီး အႏုပညာလက္ရာတစ္ခုအေနနဲ႔ ခ်ျပရင္ ေကာန္တက္(စ)က ေျပာင္းသြာားတယ္။ ဒူေရွာ(န)တို႔ လုပ္ျပခ်င္တာက တစ္နည္းမဟုတ္တစ္နည္းအားျဖင့္ ဖန္တီးသူရဲ႕ ေဖာ္ထုတ္မႈအပိုင္း လိုတယ္။ ဆိုလိုတာက ေတြ႕ကရာနဲ႔ ေကာက္လုပ္ထားေပတဲ့ ဖန္တီးမႈကို နာမည္(ျဖစ္ျဖစ္) ေပးထားရတယ္။ ဆိုလိုတာက ကန္႔သတ္ေဖာ္ထုတ္မႈလိုတယ္။ ဒီမွာ ကာလေဒသကို ထည့္မတြက္လို႔လည္း မျဖစ္ဘူး။ ဥပမာ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ဟာ သူျပသထားတဲ့ေနရာ (ဆိုလိုတာက ျပတိုက္၊ ျပခန္းထဲ) မွာ သူတို႔ဘာသာ သတ္မွတ္ထားလို႔ အႏုပညာလက္ရာလို႔ ေခၚတြင္သြားတာကိုး။ အျပင္ (ဆိုလိုတာက အိမ္သာထဲ) မွာေတာ့ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ပဲ။ ဒီေတာ့ ဘာသာစကားအေျခခံနဲ႔ ကန္႔သတ္ျပထားတာ တစ္ခုပဲလို႔ ေျပာႏိုင္တယ္။ ဂႏၳ၀င္ ပန္းခ်ီ၊ ပန္းပုလက္ရာတစ္ခုလို ေနရာမေရြး အႏုပညာလက္ရာတစ္ခု ျဖစ္မေနဘူး။ အခု ျမန္မာျပည္မွာ ေရာဂါထေနတဲ့ ပါေဖာမင့္(စ)အတ္ ဆိုတာမ်ဳိးနဲ႔သာ ယွဥ္ၾကည့္ေပေတာ့ (ေက်ာ္ေဇာမင္းေရးတဲ့ အထဲမွာလည္း ပါၿပီးသားပဲ)။ လုပ္ခ်င္တာသာလုပ္ျပ။ ၿပီးေတာ့ နာမည္တစ္ခုတပ္ (ဒါေၾကာင့္ပဲထင္တယ္။ အေနာက္တိုင္းပညာရွင္တစ္ဦးရဲ႕ စာတမ္းတစ္ခုထဲမွာ `စင္တင္ကျပ အသံုးေတာ္ခံေလာက္သည့္ အရည္အခ်င္းမရွိသူမ်ားက ခပ္ေပါေပါရေသာ ပန္းခ်ီျပခန္းမ်ားတြင္ ထင္ရာလုပ္ျပျခင္းကို ေခၚပံုရသည္´ လို႔ ေရးတာ ဖတ္ရဖူးပါတယ္) ယွဥ္ေျပာဖို႔ မသင့္ေပမယ့္လည္း ျမင္သာေအာင္ ေရးရရင္ အဲဒါမ်ဳိးေတြဟာ ဦးေငြကိုင္ရဲ႕လက္ရာတစ္ခုလို၊ ဦးဟန္တင္ရဲ႕ လက္ရာတစ္ခုလို အႏုပညာလက္ရာတစ္ခု၊ အႏုပညာပစၥည္းတစ္ခုရယ္လို႔ ေျပာစရာအျဖစ္ မက်န္ရစ္ခဲ့ပါဘူး။ ဒီအခ်က္ဟာ ေက်ာ္ေဇာမင္းေရးသလို `ဂႏၳ၀င္က ေခတ္ေပၚကို ငဲ့ေနစရာမလိုဘူး´ ဆိုတဲ့ အခ်က္ကို ေထာက္ခံခ်င္လို႔ပဲ။
တကယ္လို႔ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ကို ဘာသာစကားေလ့လာမႈေဘာင္ထဲက The conversational prompts theory ဆိုတာနဲ႔ ယွဥ္ၾကည့္ရင္ေတာ့ ရွင္းတယ္။ ေျပာစရာျဖစ္ေနလို႔ ေျပာစမွတ္ျဖစ္ရာက အႏုပညာပစၥည္းတစ္ခုရယ္လို႔ ျဖစ္လာတဲ့ဟာပဲ။ အႏုပညာလက္ရာတစ္ခုခုမွာက ဖန္တီးသူက ၾကည့္႐ႈ(ဖတ္႐ႈ)ေလ့လာသူကို ျမင္ေစခ်င္တာ ရွိတယ္။ တခ်ဳိ႕ ျမန္မာပညာရွင္ေတြေျပာတဲ့ မက္ေဆ့(ဂ်) ဆိုတာမ်ဳိးပဲ။ အဲဒီ မက္ေဆ့(ဂ်)သီ၀ရီဆိုတာနဲ႔ မတူဘူး။ မက္ေဆ့(ဂ်)သီ၀ရီမွာက အႏုပညာဖန္တီးသူ/လက္ရာရွင္ရဲ႕ ေဖာ္ထုတ္ျပဆိုလိုတာ တစ္ခုခုဟာ အႏုပညာလက္ရာပစၥည္း တစ္ခုခုကေန အႏုပညာလက္ရာကို ၾကည့္႐ႈ/ဖတ္႐ႈေလ့လာသူ (ပရိသတ္)ဆီ ေရာက္ရွိပံု/ရယူပံုကို ေဆြးေႏြးတာ။ ဆိုလိုတာက ဥပမာ ပန္းခ်ီဆရာက တစ္ခုခုေျပာခ်င္တယ္။ သူက သူ႔ပန္းခ်ီကားကေန ေျပာတယ္။ ပန္းခ်ီကားၾကည့္တဲ့လူက ပန္းခ်ီဆရာဆိုလိုတာကို ပန္းခ်ီကားကေနျပန္ၿပီး တည္ေဆာက္ရယူ ၾကည့္တယ္။ မက္ေဆ့(ဂ်)သီ၀ရီ အရေတာ့ျဖင့္ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ဆီက ဘာမွမရႏိုင္ဘူး။ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ဟာ ဒူေရွာ(န)က Fountain လို႔နာမည္ေပးၿပီး ငုတ္တုတ္ေထာင္ျပထားတာပဲ ရွိတယ္။ မူရင္းလက္ရာရွင္ (မူလထုတ္လုပ္သူ)ဟာ အိမ္သာသံုးေၾကြအိုးလုပ္တဲ့ ကုမၸဏီပဲ။ ေျပာခ်င္ရင္ ေျပာလို႔ရတာတစ္ခုက ဒူေရွာ(န)အေနနဲ႔ စုစည္းတည္ေဆာက္ၿပီး အႏုပညာလက္ရာတစ္ခုရယ္လို႔ လုပ္လိုက္တာပဲ။ Organised လုပ္တယ္လို႔ ဆိုရင္ ပိုၿပီး သေဘာေပါက္လြယ္မယ္ ထင္တယ္။ Conversational prompts theory အရေတာ့ အႏုပညာလက္ရာဆိုတာ (အဂၤလိပ္လိုပဲ ေရးျပပါရေစ) ...။
... are objects produced with the chief aim of provoking some type of conversation about their production. Artistic products don't serve as a type of 'communication' between the artist and the public: they are not bearers of 'messages'. Rather they are objects that must attract attention (and thus must not be instrumental, or hide their instrumental side) within a linguistic context in which they are used as objects of discussion.
ဒီေတာ့ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ဟာ ဒီသေဘာအရေတာ့ အႏုပညာလက္ရာတစ္ခုပဲ။ လူတစ္သိုက္၊ လူတစ္စုအတြက္ အႏုပညာလက္ရာ တစ္ခုပဲ။ ဒါကို အႏုပညာတစ္စံုတစ္ရာဖန္တီးရာမွာ အျမဲတေစ လက္ပြန္းတတီးရွိေနတဲ့ ကာလ၊ ေဒသ၊ ပေယာဂတို႔ ကင္းပၿပီး ေကာင္းလွၿပီး ၾသခ်ျပေနလို႔ မလြယ္လွဘူး။ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ကို ဓာတ္ပံုထဲၾကည့္ၿပီး အႏုပညာေျပာင္ေျမာက္လွခ်ည္ရဲ႕လို႔ ဆိုရင္ျဖင့္ ဇီးယိုေပါင္းကေလးသာ ရွာေကၽြးလိုက္ေစခ်င္တယ္။ ေစတနာနဲ႔ပါ။ ႏွလံုးၿငိမ္ေအာင္လို႔ပါ။
ရသပညာရဲ႕ ပရ၀ုဏ္ထဲကေန အႏုပညာလက္ရာ/ပစၥည္းတစ္ရပ္လို႕ လက္ခံႏိုင္တာေတြကေတာ့ ကာလ၊ ေဒသ၊ ပေယာဂဆိုတာေတြကို ေလ်ာ့ပါးၿပီး လက္ခံလို႔ရတယ္။ ဥပမာ ဆရာႀကီးဦးေငြကိုင္ရဲ႕ `လူ၀ႀကီး´ ပန္းခ်ီကားကိုပဲ ၾကည့္ပါ။ (`လူ၀ႀကီး´ လို႔ နာမည္ေပးထားတယ္ ထင္တယ္။ မွားရင္ ခြင့္လႊတ္ၾကပါ) ဒီပန္းခ်ီကားကိုၾကည့္ၿပီး ပန္းခ်ီကားတစ္ခ်ပ္ျဖစ္ေနျခင္းနဲ႔ လူ၀ႀကီးျဖစ္ေနျခင္းကို ဘယ္သူကမွ် ဘာမွရွင္းမျပဘဲ ၾကည့္တဲ့လူက ျမင္တယ္၊ သိတယ္။ မိုက္ကယ္အိန္ဂ်လိုရဲ႕ ပန္းခ်ီကားလည္း ဒီလိုပဲ။ ေက်ာေထာက္ေနာက္ခံမတူတဲ့ ပရိသတ္အလံုးစံုနဲ႔ အသီးသီးေတြအေနနဲ႔ ပန္းခ်ီျဖစ္ျခင္းကို လက္ခံၾကဖို႔ ျပႆနာမရွိဘူး။ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္က ျပႆနာ။ သူတို႔အခ်င္းခ်င္းအတြင္းမွာကိုပဲ လက္မခံၾကလို႔ ပထမဆံုးတင္သြင္းတဲ့ပြဲမွာ ျပသဖို႔ျငင္းပယ္ခံရတာကို ျပန္စဥ္းစားၾကည့္ၾကပါ။ သူတို႔ အႏုပညာဖန္တီးမႈနယ္ပယ္ထဲမွာ အခုလိုမ်ဳိး အခုလိုမ်ဳိးလက္ရာေတြ ေပၚေပါက္လာရတဲ့ ပေယာဂတစ္ခုျဖစ္တဲ့ ဘူရႊာ Bourgeois နဲ႔ ဘိုေဟမီယံ Bohemian တို႔အၾကားက ပဋိပကၡကိစၥလည္း အၾကမ္းထည္ေလာက္ သိဖို႔လိုတယ္။ လူလတ္တန္းစား ဘိုေဟမီယံေတြက ဘူရႊာေတြကိုဆန္႔က်င္တဲ့ အျဖစ္အပ်က္ေတြဟာ သူတို႔အေနာက္တိုင္းအႏုပညာျဖစ္ေပၚမႈမွာ မသိက်ဳိးကၽြံ ပလပ္ထားစရာ မဟုတ္ဘူး။ အဲဒီေ၀ဒနာ ကၽြန္ေတာ္တို႔ဆီမွာ မရွိဘူး။ လူကံုထံ၊ လူခ်မ္းသာေတြက လက္ခံေျပာဆိုေနၾကတဲ့ `အႏုပညာ´ ဆိုတာကို ဆန္႔က်င္ဖို႔ `အႏုပညာမဟုတ္တဲ့ ၀တၳဳပစၥည္း´ ေတြနဲ႔ တည္ေဆာက္ျပၾကဖို႔ အားထုတ္ၾကတာကို သိဖို႔လိုတယ္။ ဒူေရွာ(န)ကိုယ္တိုင္ ေရးဖူးတာ တစ္ခုရွိတယ္။ ...Can one make works which are not works of arts? ဒါေၾကာင့္ Aesthetic implication of 'anti-art' ဆိုတာကို သိဖို႔လိုလိမ့္မယ္။ ဒီျပင္ ဘာသာစကားအေျခခံနဲ႔ သူတို႔ရဲ႕ ေန႔စဥ္ဘ၀ထဲမွာ သံုးစြဲေနတဲ့ Work နဲ႔ Leisure ကို ကြဲျမင္ဖို႔ လိုမယ္ (ဆိုလိုတာက အႏုပညာလက္ရာတစ္ခုျဖစ္ေအာင္ အားထုတ္လုပ္ကိုင္တဲ့ Work နဲ႔ သြားရင္းလာရင္း အပ်င္းေျပလုပ္ရာကျဖစ္လာတဲ့ Leisure ပစၥည္းတစ္ခု ကြဲဖို႔လိုတယ္) တစ္နည္းေျပာရရင္ သူတို႔လူမ်ဳိး၊ ယဥ္ေက်းမႈ၊ ယဥ္ေက်းမႈအစဥ္အလာနဲ႔ အတြင္းပဋိပကၡကို သိဖို႔လိုတယ္။ ဘာမွ်မသိဘဲ (ေက်ာ္ေစာမင္းေရးသလို `မေလးငံုကို ႐ုပ္ပံုႏွင့္လြမ္း´ ဆိုသလို) ကၽြန္ေတာ္တို႔မွာ `ရွိ´ မေနတာ၊ အပ္စပ္ၾကည့္လို႔မွ မျဖစ္ႏိုင္တာေတြကို အတင္းဟန္လုပ္ၿပီး ေကာင္းလွခ်ည္ရဲ႕လို႔ ေျပာေနၾကတာကေတာ့ ဓာတ္ဆီဓာတ္ဆန္ ပ်က္လံုးကို ျပန္ဖြင့္နားေထာင္ရသလို ေနမွာပဲ။ ဆိုင္းေနာက္ထေတြေျပာတဲ့ ပ်က္လံုးလို `သူမ်ား ရႊဲဆိုလို႔ ရႊဲလိုက္ရတာ ဖင္ကိုျပဲကေရာ´ ဆိုသလို ေနမွာပဲ။
ဒူေရွာ(န) နဲ႔ ပတ္သက္လို႔ သိသင့္တဲ့ ေနာက္ဆံုးအခ်က္တစ္ခုက ဒူေရွာ(န)ဟာ လူပ်င္းႀကီးဆိုတာပဲ။ သူကိုယ္တိုင္ကလည္း Deep down I am enormously lazy. I like living, breathing better than working လို႔ ၀န္ခံေျပာဖူးတယ္။ သူ႔မိတ္ေဆြေတြေရးတဲ့ အထဲမွာလည္း ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ပ်င္းပ်င္းရိရိေနတတ္တဲ့ စ႐ိုက္ကို ဖတ္ခဲ့ရဖူးတယ္။ ဒီေတာ့လည္း လူပ်င္းႀကီးတစ္ေယာက္အဖို႔ ေတြ႕တာနဲ႔ေကာက္လုပ္ၿပီး အႏုပညာလက္ရာတစ္ခုပဲလို႔ ေျပာဖို႔ သိပ္၀န္ေလးမယ့္ပံု မေပၚဘူး။ ကၽြန္ေတာ့္စာကို နိဂံုးခ်ဳပ္ရမယ္ဆိုရင္ေတာ့ျဖင့္ အစမွာေရးခဲ့တဲ့ ကၽြန္ေတာ့္စိတ္ကူးဆီ ျပန္သြားၾကစို႔ရယ္။ ေက်ာ္ေစာမင္းေရးတဲ့အထဲမွာ `ကၽြန္ေတာ္တို႔ဆီမွ အႏုပညာသမား အေတာ္မ်ားမ်ားကို ထိုအိမ္သာခြက္ရွိရာသို႔ ပို႔ေဆာင္ေပးသင့္သည္´ ဆိုတာလိုမ်ဳိး ကၽြန္ေတာ္ေတြးထားတာ ရွိတယ္။ ကၽြန္ေတာ္သာ ထီေပါက္ခဲ့ရင္ ေလယာဥ္စီးလံုးငွားၿပီး အဲဒီ ေက်ာ္ေစာမင္းညႊန္းထားတဲ့ လူေတြကို ဒူေရွာ(န)႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ေရာ ဥေရာပက အိမ္သာေတြေရာ လိုက္ျပမယ္။ မသြားခင္ ကတိက၀တ္တစ္ခု ျပဳခိုင္းမယ္။ ကၽြန္ေတာ္က ပါေဖာမင့္(စ)အတ္ ကေလးတစ္ခုလည္း လုပ္ျပခ်င္ေသးတာကိုး။ ကၽြန္ေတာ္ကေတာ့ အဲဒီအထဲ မပါခ်င္ဘူး။ ဒီေတာ့ ခင္ဗ်ားတို႔ကို ခုလိုလိုက္ျပရတဲ့အတြက္ ကၽြန္ေတာ္လုပ္ခ်င္တဲ့ ပါေဖာမင့္(စ)အတ္မွာ ခင္ဗ်ားတို႔အားလံုး ကိုယ္တိုင္ကိုယ္က် ပါ၀င္ၾကရမယ္ဆိုတာ ကတိေပးပါလို႔ ေျပာရလိမ့္မယ္။ ကတိရလို႔ ဥေရာပအႏွံ႔ျပသၿပီးရင္ျဖင့္ အျပန္မွာ ပါေဖာမင့္(စ)တစ္ခု လုပ္မယ္ဗ်ာ။ အေကာင္းဆံုးကေတာ့ ေလယာဥ္ပ်ံႀကီး ပင္လယ္သမုဒၵရာတစ္ခုခု အေပၚမွာ ျဖတ္ပံ်ေနခ်ိန္ပဲ။ အဲဒီအခါက်မွ ေလယာဥ္ေနာက္ေပါက္ကိုဖြင့္ၿပီး တစ္ေယာက္ခ်င္းကန္ခ်လိုက္႐ံုပဲ။ ၿပီးေတာ့ အဲဒီပြဲကို `ဒူေရွာ(န) ေျပာတာ မွန္တယ္´ လို႔ နာမည္ေပးလိုက္မယ္ဗ်ာ။ သေဘာက်ရဲ႕လား။ သေဘာက်ရင္ျဖင့္ ကၽြန္ေတာ့္ကို ထီေပါက္ေအာင္သာ ဆုေတာင္းေပးေပေတာ့။
ကၽြန္ေတာ္တို႔ ျမန္မာစာေပ၊ အႏုပညာစတဲ့ ရပ္၀န္းထဲမွာ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္အေၾကာင္း ေျပာၾကဆိုၾကလာတာက ျပည္တြင္းျဖစ္ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ဆရာႀကီးတစ္ဦး နားလည္မႈလြဲၿပီး ဒူေရွာ(န)ကို အတင္း ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ထဲ ဆြဲထည့္တာက စခဲ့တာပဲလို႔ ကၽြန္ေတာ္ျမင္တယ္။ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ဖန္တီးမႈထဲကို ဖန္တီးမႈအႏုပညာမွန္သမွ်ကို (မူးျမစ္ထင္ရင္း) ထည့္သြင္းၿပီး `အၾကံအဖန္ပို႔စ္ေမာ္ဒန္´ လုပ္ပစ္ရာက ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ဟာ လိုအပ္တာထက္ပိုၿပီး တြင္က်ယ္သြားတာပဲ။ ဒူေရွာ(န)ကို `ဤႏွစ္ဆယ္ရာစု၏ အႀကီးက်ယ္ဆံုး ၾသဇာအႀကီးဆံုးဆရာႀကီးအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳၾကသည္´ လို႔ ညႊန္းလိုက္တာကိုး။ ဒီအခ်က္ကိုပဲၾကည့္။ ေက်ာ္ေစာမင္းကိုယ္တိုင္လည္း ပညာရပ္ဆိုင္ရာအေဆာက္အအံုထဲက ထြက္လာတဲ့လူပဲ။ အသိပညာလက္ဆင့္ကမ္းမႈအပိုင္းမွာ ခုလိုမ်ဳိး `ကိုးတာ´ `ညႊန္းတာ´ ဟာ ဘယ္ေရြ႕ဘယ္မွ် လမ္းလြဲသြားေစႏိုင္တယ္ဆိုတာ ျမင္လိမ့္မယ္။ လူမႈေရးဆိုင္ရာ ပညာရပ္ေတြမွာ အဲဒီလို `စကားကုန္´ သံုးၿပီး မညႊန္းၾကရဘူး။ ဘာသာစကားတည္ေဆာက္ပံုအေျခခံနဲ႔ ၾကည့္ေျပာရရင္ `...ႏွစ္ဆယ္ရာစု၏ အႀကီးက်ယ္ဆံုး´ ဆိုတဲ့ အသံုးအႏႈန္းဟာ သာမန္လူတစ္ေယာက္မသိႏိုင္တဲ့ အတိုင္းအတာကို လမ္းလႊဲပို႔လိုက္တာရဲ႕ အစပဲ။ ဒူေရွာ(န)လို လူမ်ဳိးေတြ အမ်ားႀကီးပါ။ ေနာက္တစ္ခ်က္က Conceptualism ကို စိတ္ကူးအဓိက၀ါဒလို႔ ကင္ပြန္းတပ္ၿပီး ဒူေရွာ(န)ကို ေရာေမႊလိုက္တာပဲ။ ဒီကိစၥကိုေတာ့ ထားဦး။ ေနာက္အလ်ဥ္းသင့္ရင္ ကၽြန္ေတာ္ သပ္သပ္ေရးဦးမယ္။ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ လက္ရာေတြကို ကၽြန္ေတာ္ၾကည့္ဖူးတယ္။ (ကိုတာလည္း တိတ္ ေရာက္ဖူးေတာ့ ၾကည့္ဖူးမယ္ထင္တယ္)
လြန္ခဲ့တဲ့ႏွစ္ႏွစ္ဆယ္နီးပါးက ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ လက္ရာတခ်ဳိ႕ကို လန္ဒန္မွာ ၾကည့္ခဲ့ရဖူးတယ္။ စေန၊ တနဂၤေႏြတစ္ပတ္မွာ မိတ္ေဆြေက်ာင္းသားတခ်ဳိ႕နဲ႔ ဥေရာပကေနၿပီး အဂၤလန္ဘက္ကူးၿပီး အရက္သြားေသာက္ၾကရင္း ၾကည့္ျဖစ္ခဲ့တာ။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ငါးေယာက္ေျခာက္ေယာက္အထဲမွာ ကၽြန္ေတာ္တစ္ေယာက္ပဲ အာရွတိုက္သားပါတယ္။ လိုရင္းေရးရရင္ေတာ့ ဒူေရွာ(န)လက္ရာေတြကို ၾကည့္ၿပီး ဘယ္သူကမွ ဘ၀င္မက်ၾကဘူး။ မက်ဆို ကၽြန္ေတာ္တို႔ သာမန္လူေတြမ်က္စိထဲမွာေတာ့ သိပ္မွမထူးျခားဘဲကိုး။ အႏုပညာလက္ရာပဲေခၚေခၚ၊ အႏုပညာပစၥည္းရယ္လို႔ မာ့(က)၀ါဒရသအျမင္ရဲ႕ အသံထြက္နဲ႔ပဲေခၚေခၚ ေခၚေလာက္စရာ့ရယ္လို႔ မျမင္မိဘူး။ ဒီလိုနဲ႔ ေတာေျပာေတာင္ေျပာေျပာၿပီး ယမကာဆိုင္တစ္ခု၀င္ၿပီး စားရင္းေသာက္ရင္း အခ်ိန္ျဖဳန္းမိၾကတယ္။ ႏွစ္နာရီ သံုးနာရီေလာက္ၾကာေတာ့ (အရွိန္ကေလးလည္း အေတာ္ရလာေတာ့) လမ္းေလွ်ာက္ထြက္ၾကစို႔လို႔ တစ္ေယာက္ကေျပာတာနဲ႔ ကၽြန္ေတာ္တို႔လည္း ဆိုင္ကထြက္လာၾကတယ္။ အဲဒီမွာ တစ္ေယာက္က တို႔ ဒူေရွာ(န) လက္ရာေတြကို တစ္ေခါက္ေလာက္ ထပ္ၾကည့္ၾကရေအာင္။ ခုေနၾကည့္ရင္ အျမင္က်ယ္ေနသမို႔ အရသာရွိေကာင္းရွိလိမ့္မယ္လို႔ ဆိုတာနဲ႔ ျပတိုက္ကိုျပန္သြားၿပီး ၾကည့္ၾကျပန္တယ္။ ဒီတစ္ေခါက္ထပ္ၾကည့္ေတာ့ တစ္ခုပဲ ထူးျခားတာရွိတယ္။ ယမကာအရွိန္ကေလးနဲ႔မို႔ ပတ္၀န္းက်င္ကို သိပ္ဂ႐ုမစိုက္ေတာ့ဘဲ ေ၀ဖန္ရင္း ဟားၾကတယ္။ အဲဒီတုန္းမွာ အသက္ႀကီးႀကီး၊ ဥပဓိ႐ုပ္ေကာင္းေကာင္း လူႀကီးတစ္ေယာက္က ကၽြန္ေတာ္တို႔ကို လာႏႈတ္ဆက္ရင္း မင္းတို႔ဥေရာပက လာၾကသလားလို႔ ေမးတယ္။ (ကၽြန္ေတာ္တို႔ထဲကတစ္ေယာက္က အဂၤလိပ္လိုေျပာရင္ သိသိသာသာႀကီး ဒိန္းႏွစ္(သွ်)လို ၀ဲတယ္။
ဟုတ္တယ္၊ ဘာရယ္ညာရယ္ေျပာရင္း သူက အေမရိကန္တကၠသိုလ္ႀကီးက ရသဆိုင္ရာပါေမာကၡလို႔ေျပာၿပီး မင္းတို႔က အႏုပညာေ၀ဖန္ေရးသမားေတြလား၊ ဂ်ာနယ္လစ္ေတြလား၊ အႏုပညာပါေမာကၡေတြလားလို႔ ေမးတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ကလည္း ကၽြန္ေတာ္တို႔ဟာ ဘာသာေဗဒေလ့လာေနတဲ့ ဘြဲ႕လြန္ေက်ာင္းသားေတြပါလို႔ ေျဖေတာ့ ဒီလိုဆို မင္းတို႔က ဒူေရွာ(န)အေၾကာင္း ပိုသိဖို႔ေကာင္းတယ္။ မင္းတို႔ဟားေနၾကတာ ငါၾကားရေတာ့ ငါ အံ့အားသင့္မိတယ္လို႔ ဆိုတယ္။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ငါကိုယ္တိုင္ ဒူေရွာ(န)ကို သေဘာမေပါက္ႏိုင္ဘူး။ ဘာသာစကားတည္ေဆာက္ပံုနဲ႔ အႏုပညာလက္ရာ ဖန္တီးမႈေတြမွာ၊ အရင္းခံရပ္၀န္းမွာ အေျခတည္တဲ့ ခံစားမႈ၊ နားလည္မႈလည္းလိုတယ္မဟုတ္လားလို႔ ေမးတယ္။ ၿပီးေတာ့ သူကပဲ ဆက္ေျပာတယ္။ ဒူေရွာ(န)မွာ ဥေရာပအေျချပဳ သိမွတ္ခံစားမႈတစ္ခုခု ရွိမယ္လို႔ ထင္တယ္လို႔ ဆက္ေျပာတယ္။ ဒီေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔ထဲက တစ္ေယာက္က ျပန္ေျပာတယ္။ ပါေမာကၡေျပာတာ မွန္ပါတယ္။ ဒါေပတဲ့ ဒူေရွာ(န)ကို ေျမွာက္ေပးတာ အေမရိကန္ေတြ။ ဥေရာပကလူေတြ မဟုတ္ဘူးတဲ့။ သူဆိုလိုခ်င္တာကေတာ့ ဒူေရွာ(န)ဟာ ႏ်ဴးေယာ့ဒါဒါရဲ႕ ၾသဇာလႊမ္းမိုးမႈရွိတယ္။ ဥေရာပဒါဒါနဲ႔ ႏ်ဴးေယာ့ဒါဒါက ကြာေသးတာကိုး။ အဖိုးႀကီးက ေခါင္းညိမ့္ၿပီးျပံဳးရင္း ဒါလည္းဟုတ္တာပဲလို႔ ေျပာတယ္။ ၿပီးေတာ့ ကၽြန္ေတာ့္ကိုၾကည့္ၿပီး ဘယ္ကလာသလဲ၊ ဘာလူမ်ဳိးလဲလို႔ေမးရင္း ခင္ဗ်ားေကာဘယ္လိုသေဘာရလဲလို႔ ေမးျပန္တယ္။ ကၽြန္ေတာ္က ကၽြန္ေတာ္ဟာ အာရွတိုက္သားပါ။ ခင္ဗ်ားတို႔ အေနာက္တိုင္းသားေတြ သိျမင္ခံစားပံုနဲ႔ လွမ္းပါတယ္။ ျမင္ဖူးတယ္ရွိေအာင္ လာၾကည့္႐ံုသက္သက္ပဲလို႔ ေျပာလိုက္ေတာ့ အဖိုးႀကီးက အားရပါးရရယ္တယ္။ ၿပီးေတာ့ ငါလည္းမင္းလိုပဲလို႔ ေျပာတယ္။ ေနာက္ပိုင္းေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔တစ္သိုက္နဲ႔အတူ ယမကာဆိုင္မွာ လိုက္ထိုင္ၿပီး စကားေျပာျဖစ္ၾကတယ္။ ခု ကၽြန္ေတာ္ေရးတာရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္ေပၚေအာင္ ေနာက္ထပ္အေတြ႕အၾကံဳတစ္ခု ေရးျပခ်င္ေသးတယ္။
တစ္ေန႔ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ထဲမွာ (ကို)ခင္၀မ္းနဲ႔ ေတြ႕တယ္။ အဲဒီတုန္းက သူေရာကၽြန္ေတာ္ပါ ေက်ာင္းၿပီးေလာက္ၾကၿပီထင္တယ္။ ေက်ာင္းသားဘ၀က မရင္းႏွီးခဲ့ဖူးဘူး။ အဲဒီေန႔က ေန႔ခင္းပိုင္း။ ကၽြန္ေတာ္နဲ႔ မိတ္ေဆြတစ္သိုက္ ၀ိဇၨာခန္းမထိပ္က အုတ္ခံုမွာထိုင္ၿပီး စကားေျပာေနတုန္း (ကို)ခင္၀မ္း သိပၸံဘက္က ေလွ်ာက္လာတယ္။ သူနဲ႔ရင္းႏွီးတဲ့ ေပါင္းတလည္ ေပါက္ေခါင္း(ဘက္ကထင္တယ္) ေက်ာင္းသားတစ္ေယာက္နဲ႔ ရပ္စကားေျပာရင္း ကၽြန္ေတာ္တို႔နဲ႔ စကားေျပာျဖစ္သြားတယ္။ ကၽြန္ေတာ္က သူ႔ပန္းသီးႀကီး (ပန္းခ်ီကားနာမည္ေတာ့ မမွတ္မိေတာ့ဘူး) အေၾကာင္း ေျပာမိတယ္။ အဲဒီေတာ့ သူက ဂ်ပန္မွာ (သူ ဂ်ပန္ေရာက္ခဲ့ဖူးပံုရတယ္) ေခတ္ေပၚပန္းခ်ီေတြ ဘယ္သို႔ဘယ္ပံုရယ္ဆိုတာ ေျပာျပလို႔ နားေထာင္ရတယ္။ အဲဒီအထဲမွာ သူေျပာတာတစ္ခုက တခ်ဳိ႕ဟာေတြ သူလည္း နားမလည္ႏိုင္ဘူး။ ေရခံေျမခံမတူရင္ အတင္းနားလည္ဖို႔ မလြယ္ဘူးလို႔ေျပာတာ ကၽြန္ေတာ္မွတ္မိေနေသးတယ္။ ဒီေတာ့ ေရွ႕မွာ ကၽြန္ေတာ္ေရးခဲ့သလို အႏုပညာသုခုမ ပညာရပ္ေတြမွာ ေလသံၾကားတာနဲ႔ တရားနာလုပ္လို႔ မလြယ္လွဘူးဆိုတာ ကၽြန္ေတာ္နားလည္မိတယ္။ သိမႈအေျခခံ ဘာသာေဗဒကို ေလ့လာတာ ႏွစ္အေတာ္ၾကာလာေတာ့ သိတယ္၊ ျမင္တယ္ဆိုတာနဲ႔ အနက္ေဖာ္တယ္ဆိုတာေတြကို ပိုၿပီးသေဘာေပါက္လာေတာ့ အႏုပညာ လက္ရာတစ္ခုကို ဘယ္လိုလက္ခံနားလည္မလဲဆိုတာကို ပိုၿပီးစိတ္၀င္စားမိတယ္။ အဲဒီလို စိတ္၀င္စားလာတိုင္း ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ကို ပိုၿပီး သတိရမိတယ္။ သတိရမိတာက ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ကာလ၊ ေဒသ၊ ပေယာဂတစ္ခုအတြင္းက ဖန္တီးတဲ့လက္ရာတစ္ခုဟာ အႏုပညာလက္ရာတစ္ခုလား၊ ဖန္တီးမႈတစ္ခုသက္သက္လား၊ ရသပညာရဲ႕အစဥ္အလာ နားလည္လက္ခံႏိုင္မႈ စံေတြနဲ႔ ဘယ္လိုၾကည့္မလဲဆိုတဲ့ ျပႆနာက ၀င္လာတယ္။ ဒီျပင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ျမန္မာဘာသာစကားေဘာင္ထဲက လက္ခံထားတဲ့ အႏုပညာ(လက္ရာ)ဆိုတဲ့ အသံုးအႏႈန္းမွာ `အႏုပညာ´ ဆိုတာနဲ႔ ဘယ္ေရြ႕ဘယ္မွ် ၿငိမလဲဆိုတဲ့ ျပႆနာပဲ။ ဒီျပႆနာကေတာ့ ဒီကေန႔ ျမန္မာစာေပ၊ ပန္းခ်ီေလာကမွာ ဒူေရွာ(န)ကို ဟုတ္လွခ်ည္ရဲ႕လို႔ ေၾကြးေၾကာ္ေနၾကသူေတြ ေျဖေကာင္းေျဖႏိုင္လိမ့္မယ္ ထင္တယ္။ ကၽြန္ေတာ့္မွာေတာ့ အေျဖမရွိဘူး။
ဒီေတာ့ လိုရင္းအေၾကာင္းကို ျပန္သြားၾကစို႔ရယ္။ ပထမဆံုးအေနနဲ႔ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ေတြက အမ်ားႀကီးပဲဆိုတာေလးေတာ့ သိထားသင့္ၾကတယ္ ထင္တယ္။ မူရင္းဟာက ဘယ္ေရာက္သြားမွန္းမသိဘူးတဲ့။ မူရင္းမွာ အာမာတ္ R.Mutt လို႔ ဒူေရွာ(န)က လက္မွတ္ထိုးၿပီး ပြဲတင္တာ။ ပထမေတာ့ အပယ္ခံရတယ္။ ျပခြင့္မရဘူး။ ေနာက္မွ ျပသခြင့္ရတာ။ အဲဒီျပပြဲလုပ္တာက ဒူေရွာ(န)ကိုယ္တိုင္ အဖြဲ႕၀င္အျဖစ္ပါတဲ့ လြတ္လပ္ေသာအႏုပညာသည္မ်ား အစည္းအ႐ံုးက လုပ္တာ။ ျပပြဲမွာ `ဆုမေပးဘူး၊ အကဲမျဖတ္ဘူး´ လို႔ ဆိုတယ္။ ဒူေရွာ(န)ကိုယ္တိုင္လည္း ျပပြဲမွာ ျပသဖို႔ဖက္က တာ၀န္ယူထားတယ္။ သူ႔ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ကို မျပရဘူးလည္းဆိုေရာ၊ ေမာင္မင္းႀကီးသားက အဖြဲ႕၀င္အျဖစ္က ႏုတ္ထြက္သတဲ့။ ဒီေတာ့လည္း အဖြဲ႕၀င္ေတြက (သူငယ္ခ်င္းေတြလည္း ျဖစ္ေနၾကေတာ့) ေနာက္ပိုင္းမွာ ရင္ၾကားေစ့ၿပီး ျပန္ျပခြင့္ျပဳတာ။ မူရင္းေပ်ာက္သြားတာ (တခ်ဳိ႕ကေတာ့လည္း ကြဲသြားတယ္လို႔ ဆိုၾကတယ္။) နဲ႔ ဒူေရွာ(န)က ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ ထပ္၀ယ္ၿပီး မူပြားကေလးေတြလုပ္ၿပီး ျပတာ ေလးငါးခုမက ရွိတယ္ထင္တယ္။ ဘယ္ႏွစ္ခုရယ္လို႔ေတာ့ ကၽြန္ေတာ္ ေသေသခ်ာခ်ာ မသိဘူး။ ဒီေနရာမွာကတည္းက ျပႆနာတစ္ခု ေပၚလာတယ္။ အႏုပညာလက္ရာဆိုတာ ထုတ္ကုန္တစ္ခုလို ထုတ္လုပ္လို႔ရသလားဆိုတဲ့ ျပႆနာပဲ။ အထူးသျဖင့္ ႐ုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အေျခခံ ဖြဲ႕စည္းမႈနဲ႔ ဖန္တီးတည္ေဆာက္ျပတယ္ဆိုတဲ့ အႏုပညာလက္ရာတစ္ခုဟာ အႀကိမ္ႀကိမ္ျပန္လည္ ထုတ္လုပ္ျပႏိုင္သလားဆိုတာဟာ စဥ္းစားစရာပဲ။ သေဘာကေတာ့ သီခ်င္းတစ္ပုဒ္ကို အႀကိမ္ႀကိမ္ျပန္ဖြင့္ နားေထာင္တာနဲ႔ တစ္မ်ဳိးတည္း သေဘာထားလို႔ရမယ္ မထင္ဘူး။ အဲဒီလိုပဲ အေၾကာင္းအရာတစ္ခုတည္းကို အေျခခံစပ္ထားတဲ့ သီခ်င္းႏွစ္ပုဒ္ဟာ အရသာရွိပံုခ်င္း မတူႏိုင္ဘူး။ ရသပညာအေျခခံနဲ႔ ေလ့လာၾကည့္ျပန္ရင္လည္း ေဖာ္ထုတ္ပံု၊ တည္ေဆာက္ပံု.. စတာေတြမွာ မတူေၾကာင္းေတြ႕ရမွာပဲ။ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္မွာေတာ့ ဒီလိုျဖစ္လာစရာ မရွိဘူး။ ေကာင္းလွခ်ည္ရဲ႕လို႔ ေျပာၾကတဲ့ အဲဒီကလူေတြနဲ႔မ်ား တိုးခဲ့ရင္ တစ္ခုေလာက္မ်ား ေမးၾကည့္စမ္းပါဗ်ာ။ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္မွာ ဘာ ေကာန္တက္(စ) ရွိသလဲလို႔။ ရွိရင္ ဘာလဲ။ မရွိဘူးဆိုရင္ေကာ ဘာလို႔မရွိရတာလဲ ေမးၾကည့္ေပးစမ္းပါ။ ဒီထက္ ပိုပိုသာသာေလးေမးႏိုင္ရင္ေတာ့ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ အဲဒီလက္ရာဟာ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္လက္ရာလို႔ ေခၚရင္ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္လက္ရာေခၚရေလာက္ေအာင္ ဘယ္လုိ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ဂုဏ္ရည္မ်ား ရွိသလဲ။ သူမ်ားေတြ ႀကိဳက္တယ္ မႀကိဳက္ဘူးဆိုတာ အသာထား၊ ခင္ဗ်ားက ဘာလို႔ႀကိဳက္သတုန္းလို႔သာ ေမးၾကည့္ပါ။ တစ္ခုၾကားရလိမ့္မယ္။ ျမန္မာပို႔စ္ေမာ္ဒန္ဆရာႀကီး ေလသံၾကားနဲ႔ မိန္႔ထားတဲ့ အသင့္ရွိၿပီးသား ပစၥည္းနဲ႔ လုပ္ထားတာမို႔ပဲလို႔ ေျပာၾကလိမ့္မယ္။
`အသင့္ရွိၿပီးသား ပစၥည္းနဲ႔ လုပ္ထားတာ...´ ဆိုတာကေတာ့ ျပင္သစ္ေတြေျပာတဲ့ ေအာဘဂ်က္ထ႐ူဗာ Objects trouves ပဲ။ ျမန္မာလို ခပ္လြယ္လြယ္ ခပ္႐ိုး႐ိုးေရးရရင္ေတာ့ `ေတြ႕တာနဲ႔ ေကာက္လုပ္ထားတာ´ ပဲ။ ပန္းခ်ီ၊ ပန္းပု အႏုပညာရွင္တခ်ဳိ႕ရဲ႕ စိန္ေခၚမႈပဲ။ အဲဒီလို စိန္ေခၚတင္ျပမႈမွာ ေကာန္တဲင့္ Content ကို ေထာက္ကူျပဳတဲ့ ေကာ္န္တက္(စ) Context ဟာ အေရးႀကီးတယ္။ ဥပမာ ဆိုရေစေတာ့ရယ္။ စာရြက္တစ္ရြက္၊ စာေရးေတာ့ စာေရးတဲ့စကၠဴ၊ အိမ္သာသံုးေတာ့ ေခ်းကုန္းတဲ့စကၠဴ။ ဘာမွေရးမထားတဲ့ စကၠဴက ဗလာစာရြက္။ ဗလာစာရြက္ဟာ သူ႔ဘာသာ ဗလာစာရြက္သက္သက္ပဲျဖစ္ေပမယ့္ ျပတိုက္ ျပခန္းထဲမွာ `ဗလာစာရြက္´ လို႔ နာမည္ေပးၿပီး အႏုပညာလက္ရာတစ္ခုအေနနဲ႔ ခ်ျပရင္ ေကာန္တက္(စ)က ေျပာင္းသြာားတယ္။ ဒူေရွာ(န)တို႔ လုပ္ျပခ်င္တာက တစ္နည္းမဟုတ္တစ္နည္းအားျဖင့္ ဖန္တီးသူရဲ႕ ေဖာ္ထုတ္မႈအပိုင္း လိုတယ္။ ဆိုလိုတာက ေတြ႕ကရာနဲ႔ ေကာက္လုပ္ထားေပတဲ့ ဖန္တီးမႈကို နာမည္(ျဖစ္ျဖစ္) ေပးထားရတယ္။ ဆိုလိုတာက ကန္႔သတ္ေဖာ္ထုတ္မႈလိုတယ္။ ဒီမွာ ကာလေဒသကို ထည့္မတြက္လို႔လည္း မျဖစ္ဘူး။ ဥပမာ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ဟာ သူျပသထားတဲ့ေနရာ (ဆိုလိုတာက ျပတိုက္၊ ျပခန္းထဲ) မွာ သူတို႔ဘာသာ သတ္မွတ္ထားလို႔ အႏုပညာလက္ရာလို႔ ေခၚတြင္သြားတာကိုး။ အျပင္ (ဆိုလိုတာက အိမ္သာထဲ) မွာေတာ့ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ပဲ။ ဒီေတာ့ ဘာသာစကားအေျခခံနဲ႔ ကန္႔သတ္ျပထားတာ တစ္ခုပဲလို႔ ေျပာႏိုင္တယ္။ ဂႏၳ၀င္ ပန္းခ်ီ၊ ပန္းပုလက္ရာတစ္ခုလို ေနရာမေရြး အႏုပညာလက္ရာတစ္ခု ျဖစ္မေနဘူး။ အခု ျမန္မာျပည္မွာ ေရာဂါထေနတဲ့ ပါေဖာမင့္(စ)အတ္ ဆိုတာမ်ဳိးနဲ႔သာ ယွဥ္ၾကည့္ေပေတာ့ (ေက်ာ္ေဇာမင္းေရးတဲ့ အထဲမွာလည္း ပါၿပီးသားပဲ)။ လုပ္ခ်င္တာသာလုပ္ျပ။ ၿပီးေတာ့ နာမည္တစ္ခုတပ္ (ဒါေၾကာင့္ပဲထင္တယ္။ အေနာက္တိုင္းပညာရွင္တစ္ဦးရဲ႕ စာတမ္းတစ္ခုထဲမွာ `စင္တင္ကျပ အသံုးေတာ္ခံေလာက္သည့္ အရည္အခ်င္းမရွိသူမ်ားက ခပ္ေပါေပါရေသာ ပန္းခ်ီျပခန္းမ်ားတြင္ ထင္ရာလုပ္ျပျခင္းကို ေခၚပံုရသည္´ လို႔ ေရးတာ ဖတ္ရဖူးပါတယ္) ယွဥ္ေျပာဖို႔ မသင့္ေပမယ့္လည္း ျမင္သာေအာင္ ေရးရရင္ အဲဒါမ်ဳိးေတြဟာ ဦးေငြကိုင္ရဲ႕လက္ရာတစ္ခုလို၊ ဦးဟန္တင္ရဲ႕ လက္ရာတစ္ခုလို အႏုပညာလက္ရာတစ္ခု၊ အႏုပညာပစၥည္းတစ္ခုရယ္လို႔ ေျပာစရာအျဖစ္ မက်န္ရစ္ခဲ့ပါဘူး။ ဒီအခ်က္ဟာ ေက်ာ္ေဇာမင္းေရးသလို `ဂႏၳ၀င္က ေခတ္ေပၚကို ငဲ့ေနစရာမလိုဘူး´ ဆိုတဲ့ အခ်က္ကို ေထာက္ခံခ်င္လို႔ပဲ။
တကယ္လို႔ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ကို ဘာသာစကားေလ့လာမႈေဘာင္ထဲက The conversational prompts theory ဆိုတာနဲ႔ ယွဥ္ၾကည့္ရင္ေတာ့ ရွင္းတယ္။ ေျပာစရာျဖစ္ေနလို႔ ေျပာစမွတ္ျဖစ္ရာက အႏုပညာပစၥည္းတစ္ခုရယ္လို႔ ျဖစ္လာတဲ့ဟာပဲ။ အႏုပညာလက္ရာတစ္ခုခုမွာက ဖန္တီးသူက ၾကည့္႐ႈ(ဖတ္႐ႈ)ေလ့လာသူကို ျမင္ေစခ်င္တာ ရွိတယ္။ တခ်ဳိ႕ ျမန္မာပညာရွင္ေတြေျပာတဲ့ မက္ေဆ့(ဂ်) ဆိုတာမ်ဳိးပဲ။ အဲဒီ မက္ေဆ့(ဂ်)သီ၀ရီဆိုတာနဲ႔ မတူဘူး။ မက္ေဆ့(ဂ်)သီ၀ရီမွာက အႏုပညာဖန္တီးသူ/လက္ရာရွင္ရဲ႕ ေဖာ္ထုတ္ျပဆိုလိုတာ တစ္ခုခုဟာ အႏုပညာလက္ရာပစၥည္း တစ္ခုခုကေန အႏုပညာလက္ရာကို ၾကည့္႐ႈ/ဖတ္႐ႈေလ့လာသူ (ပရိသတ္)ဆီ ေရာက္ရွိပံု/ရယူပံုကို ေဆြးေႏြးတာ။ ဆိုလိုတာက ဥပမာ ပန္းခ်ီဆရာက တစ္ခုခုေျပာခ်င္တယ္။ သူက သူ႔ပန္းခ်ီကားကေန ေျပာတယ္။ ပန္းခ်ီကားၾကည့္တဲ့လူက ပန္းခ်ီဆရာဆိုလိုတာကို ပန္းခ်ီကားကေနျပန္ၿပီး တည္ေဆာက္ရယူ ၾကည့္တယ္။ မက္ေဆ့(ဂ်)သီ၀ရီ အရေတာ့ျဖင့္ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ဆီက ဘာမွမရႏိုင္ဘူး။ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ဟာ ဒူေရွာ(န)က Fountain လို႔နာမည္ေပးၿပီး ငုတ္တုတ္ေထာင္ျပထားတာပဲ ရွိတယ္။ မူရင္းလက္ရာရွင္ (မူလထုတ္လုပ္သူ)ဟာ အိမ္သာသံုးေၾကြအိုးလုပ္တဲ့ ကုမၸဏီပဲ။ ေျပာခ်င္ရင္ ေျပာလို႔ရတာတစ္ခုက ဒူေရွာ(န)အေနနဲ႔ စုစည္းတည္ေဆာက္ၿပီး အႏုပညာလက္ရာတစ္ခုရယ္လို႔ လုပ္လိုက္တာပဲ။ Organised လုပ္တယ္လို႔ ဆိုရင္ ပိုၿပီး သေဘာေပါက္လြယ္မယ္ ထင္တယ္။ Conversational prompts theory အရေတာ့ အႏုပညာလက္ရာဆိုတာ (အဂၤလိပ္လိုပဲ ေရးျပပါရေစ) ...။
... are objects produced with the chief aim of provoking some type of conversation about their production. Artistic products don't serve as a type of 'communication' between the artist and the public: they are not bearers of 'messages'. Rather they are objects that must attract attention (and thus must not be instrumental, or hide their instrumental side) within a linguistic context in which they are used as objects of discussion.
ဒီေတာ့ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ဟာ ဒီသေဘာအရေတာ့ အႏုပညာလက္ရာတစ္ခုပဲ။ လူတစ္သိုက္၊ လူတစ္စုအတြက္ အႏုပညာလက္ရာ တစ္ခုပဲ။ ဒါကို အႏုပညာတစ္စံုတစ္ရာဖန္တီးရာမွာ အျမဲတေစ လက္ပြန္းတတီးရွိေနတဲ့ ကာလ၊ ေဒသ၊ ပေယာဂတို႔ ကင္းပၿပီး ေကာင္းလွၿပီး ၾသခ်ျပေနလို႔ မလြယ္လွဘူး။ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ကို ဓာတ္ပံုထဲၾကည့္ၿပီး အႏုပညာေျပာင္ေျမာက္လွခ်ည္ရဲ႕လို႔ ဆိုရင္ျဖင့္ ဇီးယိုေပါင္းကေလးသာ ရွာေကၽြးလိုက္ေစခ်င္တယ္။ ေစတနာနဲ႔ပါ။ ႏွလံုးၿငိမ္ေအာင္လို႔ပါ။
ရသပညာရဲ႕ ပရ၀ုဏ္ထဲကေန အႏုပညာလက္ရာ/ပစၥည္းတစ္ရပ္လို႕ လက္ခံႏိုင္တာေတြကေတာ့ ကာလ၊ ေဒသ၊ ပေယာဂဆိုတာေတြကို ေလ်ာ့ပါးၿပီး လက္ခံလို႔ရတယ္။ ဥပမာ ဆရာႀကီးဦးေငြကိုင္ရဲ႕ `လူ၀ႀကီး´ ပန္းခ်ီကားကိုပဲ ၾကည့္ပါ။ (`လူ၀ႀကီး´ လို႔ နာမည္ေပးထားတယ္ ထင္တယ္။ မွားရင္ ခြင့္လႊတ္ၾကပါ) ဒီပန္းခ်ီကားကိုၾကည့္ၿပီး ပန္းခ်ီကားတစ္ခ်ပ္ျဖစ္ေနျခင္းနဲ႔ လူ၀ႀကီးျဖစ္ေနျခင္းကို ဘယ္သူကမွ် ဘာမွရွင္းမျပဘဲ ၾကည့္တဲ့လူက ျမင္တယ္၊ သိတယ္။ မိုက္ကယ္အိန္ဂ်လိုရဲ႕ ပန္းခ်ီကားလည္း ဒီလိုပဲ။ ေက်ာေထာက္ေနာက္ခံမတူတဲ့ ပရိသတ္အလံုးစံုနဲ႔ အသီးသီးေတြအေနနဲ႔ ပန္းခ်ီျဖစ္ျခင္းကို လက္ခံၾကဖို႔ ျပႆနာမရွိဘူး။ ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္က ျပႆနာ။ သူတို႔အခ်င္းခ်င္းအတြင္းမွာကိုပဲ လက္မခံၾကလို႔ ပထမဆံုးတင္သြင္းတဲ့ပြဲမွာ ျပသဖို႔ျငင္းပယ္ခံရတာကို ျပန္စဥ္းစားၾကည့္ၾကပါ။ သူတို႔ အႏုပညာဖန္တီးမႈနယ္ပယ္ထဲမွာ အခုလိုမ်ဳိး အခုလိုမ်ဳိးလက္ရာေတြ ေပၚေပါက္လာရတဲ့ ပေယာဂတစ္ခုျဖစ္တဲ့ ဘူရႊာ Bourgeois နဲ႔ ဘိုေဟမီယံ Bohemian တို႔အၾကားက ပဋိပကၡကိစၥလည္း အၾကမ္းထည္ေလာက္ သိဖို႔လိုတယ္။ လူလတ္တန္းစား ဘိုေဟမီယံေတြက ဘူရႊာေတြကိုဆန္႔က်င္တဲ့ အျဖစ္အပ်က္ေတြဟာ သူတို႔အေနာက္တိုင္းအႏုပညာျဖစ္ေပၚမႈမွာ မသိက်ဳိးကၽြံ ပလပ္ထားစရာ မဟုတ္ဘူး။ အဲဒီေ၀ဒနာ ကၽြန္ေတာ္တို႔ဆီမွာ မရွိဘူး။ လူကံုထံ၊ လူခ်မ္းသာေတြက လက္ခံေျပာဆိုေနၾကတဲ့ `အႏုပညာ´ ဆိုတာကို ဆန္႔က်င္ဖို႔ `အႏုပညာမဟုတ္တဲ့ ၀တၳဳပစၥည္း´ ေတြနဲ႔ တည္ေဆာက္ျပၾကဖို႔ အားထုတ္ၾကတာကို သိဖို႔လိုတယ္။ ဒူေရွာ(န)ကိုယ္တိုင္ ေရးဖူးတာ တစ္ခုရွိတယ္။ ...Can one make works which are not works of arts? ဒါေၾကာင့္ Aesthetic implication of 'anti-art' ဆိုတာကို သိဖို႔လိုလိမ့္မယ္။ ဒီျပင္ ဘာသာစကားအေျခခံနဲ႔ သူတို႔ရဲ႕ ေန႔စဥ္ဘ၀ထဲမွာ သံုးစြဲေနတဲ့ Work နဲ႔ Leisure ကို ကြဲျမင္ဖို႔ လိုမယ္ (ဆိုလိုတာက အႏုပညာလက္ရာတစ္ခုျဖစ္ေအာင္ အားထုတ္လုပ္ကိုင္တဲ့ Work နဲ႔ သြားရင္းလာရင္း အပ်င္းေျပလုပ္ရာကျဖစ္လာတဲ့ Leisure ပစၥည္းတစ္ခု ကြဲဖို႔လိုတယ္) တစ္နည္းေျပာရရင္ သူတို႔လူမ်ဳိး၊ ယဥ္ေက်းမႈ၊ ယဥ္ေက်းမႈအစဥ္အလာနဲ႔ အတြင္းပဋိပကၡကို သိဖို႔လိုတယ္။ ဘာမွ်မသိဘဲ (ေက်ာ္ေစာမင္းေရးသလို `မေလးငံုကို ႐ုပ္ပံုႏွင့္လြမ္း´ ဆိုသလို) ကၽြန္ေတာ္တို႔မွာ `ရွိ´ မေနတာ၊ အပ္စပ္ၾကည့္လို႔မွ မျဖစ္ႏိုင္တာေတြကို အတင္းဟန္လုပ္ၿပီး ေကာင္းလွခ်ည္ရဲ႕လို႔ ေျပာေနၾကတာကေတာ့ ဓာတ္ဆီဓာတ္ဆန္ ပ်က္လံုးကို ျပန္ဖြင့္နားေထာင္ရသလို ေနမွာပဲ။ ဆိုင္းေနာက္ထေတြေျပာတဲ့ ပ်က္လံုးလို `သူမ်ား ရႊဲဆိုလို႔ ရႊဲလိုက္ရတာ ဖင္ကိုျပဲကေရာ´ ဆိုသလို ေနမွာပဲ။
ဒူေရွာ(န) နဲ႔ ပတ္သက္လို႔ သိသင့္တဲ့ ေနာက္ဆံုးအခ်က္တစ္ခုက ဒူေရွာ(န)ဟာ လူပ်င္းႀကီးဆိုတာပဲ။ သူကိုယ္တိုင္ကလည္း Deep down I am enormously lazy. I like living, breathing better than working လို႔ ၀န္ခံေျပာဖူးတယ္။ သူ႔မိတ္ေဆြေတြေရးတဲ့ အထဲမွာလည္း ဒူေရွာ(န)ရဲ႕ ပ်င္းပ်င္းရိရိေနတတ္တဲ့ စ႐ိုက္ကို ဖတ္ခဲ့ရဖူးတယ္။ ဒီေတာ့လည္း လူပ်င္းႀကီးတစ္ေယာက္အဖို႔ ေတြ႕တာနဲ႔ေကာက္လုပ္ၿပီး အႏုပညာလက္ရာတစ္ခုပဲလို႔ ေျပာဖို႔ သိပ္၀န္ေလးမယ့္ပံု မေပၚဘူး။ ကၽြန္ေတာ့္စာကို နိဂံုးခ်ဳပ္ရမယ္ဆိုရင္ေတာ့ျဖင့္ အစမွာေရးခဲ့တဲ့ ကၽြန္ေတာ့္စိတ္ကူးဆီ ျပန္သြားၾကစို႔ရယ္။ ေက်ာ္ေစာမင္းေရးတဲ့အထဲမွာ `ကၽြန္ေတာ္တို႔ဆီမွ အႏုပညာသမား အေတာ္မ်ားမ်ားကို ထိုအိမ္သာခြက္ရွိရာသို႔ ပို႔ေဆာင္ေပးသင့္သည္´ ဆိုတာလိုမ်ဳိး ကၽြန္ေတာ္ေတြးထားတာ ရွိတယ္။ ကၽြန္ေတာ္သာ ထီေပါက္ခဲ့ရင္ ေလယာဥ္စီးလံုးငွားၿပီး အဲဒီ ေက်ာ္ေစာမင္းညႊန္းထားတဲ့ လူေတြကို ဒူေရွာ(န)႐ွဴ႐ွဴးပန္းခြက္ေရာ ဥေရာပက အိမ္သာေတြေရာ လိုက္ျပမယ္။ မသြားခင္ ကတိက၀တ္တစ္ခု ျပဳခိုင္းမယ္။ ကၽြန္ေတာ္က ပါေဖာမင့္(စ)အတ္ ကေလးတစ္ခုလည္း လုပ္ျပခ်င္ေသးတာကိုး။ ကၽြန္ေတာ္ကေတာ့ အဲဒီအထဲ မပါခ်င္ဘူး။ ဒီေတာ့ ခင္ဗ်ားတို႔ကို ခုလိုလိုက္ျပရတဲ့အတြက္ ကၽြန္ေတာ္လုပ္ခ်င္တဲ့ ပါေဖာမင့္(စ)အတ္မွာ ခင္ဗ်ားတို႔အားလံုး ကိုယ္တိုင္ကိုယ္က် ပါ၀င္ၾကရမယ္ဆိုတာ ကတိေပးပါလို႔ ေျပာရလိမ့္မယ္။ ကတိရလို႔ ဥေရာပအႏွံ႔ျပသၿပီးရင္ျဖင့္ အျပန္မွာ ပါေဖာမင့္(စ)တစ္ခု လုပ္မယ္ဗ်ာ။ အေကာင္းဆံုးကေတာ့ ေလယာဥ္ပ်ံႀကီး ပင္လယ္သမုဒၵရာတစ္ခုခု အေပၚမွာ ျဖတ္ပံ်ေနခ်ိန္ပဲ။ အဲဒီအခါက်မွ ေလယာဥ္ေနာက္ေပါက္ကိုဖြင့္ၿပီး တစ္ေယာက္ခ်င္းကန္ခ်လိုက္႐ံုပဲ။ ၿပီးေတာ့ အဲဒီပြဲကို `ဒူေရွာ(န) ေျပာတာ မွန္တယ္´ လို႔ နာမည္ေပးလိုက္မယ္ဗ်ာ။ သေဘာက်ရဲ႕လား။ သေဘာက်ရင္ျဖင့္ ကၽြန္ေတာ့္ကို ထီေပါက္ေအာင္သာ ဆုေတာင္းေပးေပေတာ့။
~ျမင့္သန္း
ခ်င္းတြင္း
Comments
Post a Comment