ရသခံစားမႈတြင္ နားလည္သိမွတ္မႈႏွင့္ ယံုၾကည္မႈတို႔၏ အခန္းက႑

အႏုပညာ သို႔မဟုတ္ ရသစာေပအား ခ်ဥ္းကပ္ရာတြင္ ယင္းတို႔၏ ရသတန္ဖိုးအား ခံစားႏိုင္ရန္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ ယံုၾကည္မႈမ်ားကို ခြာခ်ထားရမည္လားဟူေသာ ေမးခြန္းတစ္ခု ရွိပါသည္။ ယခုအခါ ေ၀ဖန္ေရးပညာရွင္မ်ားက `အမွန္မဲ့သီအုိရီ´ (No Truth) အား တင္ျပလာပါသည္။

အႏုပညာတစ္ရပ္၏ မွန္ကန္မႈအေပၚ ေမးခြန္းထုတ္ျခင္းသည္ ယင္း၏ ရသဂုဏ္ရည္မ်ားအား ခ်ဥ္းကပ္ရန္ အဟန္႔အတားတစ္ရပ္ပင္ျဖစ္သည္ဟု အမွန္မဲ့သီအိုရီက သက္ေသထူသည္။ အႏုပညာပစၥည္းတစ္ခု၏ မွန္ကန္မႈအား ေမးခြန္းထုတ္ေသာ အခိုက္အတန္႔၊ (အႏုပညာပစၥည္းတစ္ခု၏) အရွိတရားအား ဖယ္ခြာလိုက္သည့္ အခိုက္အတန္႔တြင္ အေရးႀကီးသည့္ ရသခံစားမႈမွာ ေပ်ာက္ဆံုးသြားရေပသည္။

`မွန္ကန္မႈႏွင့္ ကိုယ္စားျပဳျခင္း´ အမည္ရသည့္ အက္ေဆးတြင္ Hursthouse က အမွန္မဲ့သီအိုရီသမားမ်ား၏ ျငင္းခုန္ခ်က္မ်ားအား ရွင္းလင္းျပခဲ့သည္။ လူတစ္ေယာက္သည္ ကဗ်ာ သို႔မဟုတ္ ၀တၳဳတစ္ပုဒ္အား ဖတ္႐ႈရာတြင္ ယင္းသည္ ကဗ်ာ သို႔မဟုတ္ ၀တၳဳတစ္ပုဒ္သာျဖစ္သည္ဟု စဥ္းစားသည္ဆိုေသာ္ ျပင္ပအစစ္အမွန္ကမၻာႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ သူ၏ ယံုၾကည္ခ်က္မ်ားအားလံုးကို ေဘးခ်ိတ္ထားသင့္ေပသည္။ အမွန္မဲ့သီအိုရီသမားမ်ား၏ ယံုၾကည္မႈမွာ အဆိုပါ ဖယ္ခြာမႈ၊ တစ္နည္း အမွန္မဟုတ္ ၀တၳဳ/ကဗ်ာတစ္ပုဒ္သာ ျဖစ္သည္ဟု ယူမွတ္ထားမႈအား ေႏွာင့္ယွက္သည့္ ဘာသာစကား ပါ၀င္မႈသည္ ရသခံစားမႈ အရည္အေသြးအား ေလ်ာ့က်ေစသည္ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ ကဗ်ာ/၀တၳဳတို႔အား ကဗ်ာ၀တၳဳတို႔သာ ျဖစ္သည္ဟူေသာ သဘာ၀ ဖယ္ခြာမႈအား တိုက္ခုိက္ဆန္႔က်င္ေနသည့္ ဘာသာစကား (ဥပမာ- မိမိလက္ခံထားေသာ က်င့္၀တ္/ယဥ္ေက်းမႈ/ႏိုင္ငံေရး စံတို႔ႏွင့္ မညီေသာ အေရးအသားမ်ား) ပါ၀င္မႈအနည္းအမ်ားသည္ ဖတ္႐ႈခံစားသူ၏ ရသခံစားမႈအား သက္ေရာက္မႈရွိေစသည္ဟု ဆိုလိုပါသည္။ အမွန္မဲ့သီအိုရီအရ ရသ(ပစၥည္း)သည္ ျပင္ပဘ၀၊ အမွန္တရားတို႔ႏွင့္ မသက္ဆိုင္ဟု ဆိုခ်င္ဟန္တူသည္။

ျပည့္၀ေသာ ရသခံစားမႈအတြက္ ယံုၾကည္မႈမ်ားသည္ အေရးႀကီး

အဆိုပါအခ်က္ႏွင့္ ၀ိေရာဓိျဖစ္ေနေသာ အျခား ေတြးဆစရာ အမ်ားအျပားလည္း ရွိပါေသးသည္။ အမွန္မဲ့သီအိုရီအား ကိုင္စြဲထားသူတစ္ဦးအေနျဖင့္ လူတစ္ဦးတစ္ေယာက္၏ ယံုၾကည္မႈမ်ားသည္ ထိုသူ၏ အႏုပညာခံစားမႈတြင္ အစိတ္အပိုင္းတစ္ရပ္အေနျဖင့္ ပါ၀င္မေနသင့္ဟု အဆံုးသတ္နိဂံုးတစ္ခု ဆြဲယူလိုက္သလို ျဖစ္ေနသည္။ အဆိုပါနိဂံုးသည္လည္း ဓမၼဒိ႒ာန္က်မႈမရွိေၾကာင္း Hurthouse က ဥပမာတစ္ခု ထုတ္ျပပါသည္။

"Their meeting made December June, / Their every parting was to die."

သူႀကီးျပင္းခဲ့သည့္ နယူးဇီလန္ႏိုင္ငံတြင္ ရာသီမ်ားသည္ ေျပာင္းျပန္လည္ပတ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဥေရာပ၏ ေႏြရာသီသည္ ဇြန္လတြင္ရွိေၾကာင္း နားမလည္ထားခဲ့လွ်င္ အဆိုပါကဗ်ာစာသားအား သူ႔အေနျဖင့္ နားလည္ႏိုင္မည္မဟုတ္ေပ။ ပိုမိုရွင္းလင္းသည့္ ဥပမာတစ္ခု ထုတ္ျပရလွ်င္ `ရြက္ေၾကြရာသီမွာ ကိုယ္တို႔ ေ၀းခဲ့ၾကတယ္´ ဟူေသာ စာသားအား ျမန္မာတစ္ဦးအေနျဖင့္ (တိုင္းျခားရာသီဥတုမ်ားအား ႀကိဳတင္နားလည္ထားၿပီးသား မရွိခဲ့လွ်င္) အျပည့္အ၀ နားလည္ႏိုင္မည္မဟုတ္။ ရြက္ေၾကြရာသီ၊ သို႔မဟုတ္ ေႏြေႏွာင္းေဆာင္းဦးသည္ ျမန္မာျပည္တြင္ မရွိ။ ထို႔ေၾကာင့္ အဆိုပါ ဗဟုသုတလစ္လပ္မႈက ျပည့္၀ေသာ ရသခံစားမႈအား အေႏွာင့္အယွက္ျဖစ္ေစပါလိမ့္မည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ သုတႏွင့္ ယံုၾကည္မႈမ်ားသည္ အႏုပညာတစ္စံုတစ္ရာအား ခံစားနားလည္ရာတြင္ ပါ၀င္ပတ္သက္မႈ ရွိရပါလိမ့္မည္။ ဤတြင္ အထက္ပါ အမွန္မဲ့သီအိုရီႏွင့္ ၀ိေရာဓိျဖစ္ေနေပသည္။

နားလည္မႈ ပထမ၊ (မ)ယံုၾကည္မႈ ဒုတိယ

အလားတူစြာ အႏုပညာ သို႔မဟုတ္ စာေပတြင္ ပါရွိသည့္ အဆိုျပဳခ်က္တစ္ခု၏ အမွန္/အမွားအား ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ တိုင္းတာဆံုးျဖတ္မႈျပဳျခင္းသည္ ရသဆိုင္ရာ ႐ႈေထာင့္မွ တန္ဖိုးတြက္ခ်က္ျခင္းႏွင့္လည္း ဆက္စပ္မႈ ရွိမရွိဆိုသည္ကို ေမးခြန္းထုတ္ဖို႔လိုပါသည္။ ရသ အားေကာင္းလြန္းသည့္ လက္ရာမ်ားသည္ အခ်က္အလက္အမွားမ်ားကိုေသာ္မွ အမွန္ဟု၊ အမွန္မ်ားကို အမွားဟု (ထင္ရေအာင္) ပံုေဖၚႏိုင္စြမ္းရွိသေလာဟူေသာ ေမးခြန္းျဖစ္ပါသည္။ ရသက ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ ဓမၼဒိ႒ာန္ အမွန္/အမွားဆံုးျဖတ္မႈကို ဘက္လိုက္ေစျခင္း၊ ၀င္စြက္ျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္ႏိုင္သေလာဟူေသာ အခ်က္ျဖစ္ပါသည္။ ဤေနရာတြင္ အမွန္မဲ့သီအိုရီသမားမ်ားက အဆိုျပဳခ်က္တစ္ခုအား နားလည္ျခင္းႏွင့္ အမွန္ဟု လက္ခံ/မခံ ကိစၥအား ယံုၾကည္ရန္ ဆံုးျဖတ္ျခင္းသည္ ကြဲျပားေသာ ျဖစ္စဥ္ႏွစ္ရပ္ျဖစ္သည္ဟု ေထာက္ျပသည္။ Arnold Isenberg က နားလည္ျခင္းသည္ ယံုၾကည္ျခင္း၏ အေရွ႕တြင္ လာသည္ဟု ဆိုသည္။ တစ္စံုတစ္ခုအား ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ကို ေျပာလိုက္လွ်င္ အမွန္အမွားဆံုးျဖတ္ျခင္းလုပ္ငန္း မတိုင္ခင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔အေနျဖင့္ ဘာေျပာလိုက္သလဲဆိုသည္ကို ေရွးဦးစြာ နားလည္ရန္လိုအပ္သည္။ လက္ခံျခင္း၊ ျငင္းပယ္ျခင္းကိစၥမ်ားသည္ အေထာက္အထားရွာေဖြျခင္းကဲ့သို႔ ေနာက္ပါ အဆင့္မ်ားသာျဖစ္သည္ဟု Isenberg က ဆိုသည္။

ဥပမာအားျဖင့္ "Tout est pour le mieux dans le meilleur des mondes possibles," ဟု သင့္ကို ေမးလိုက္လွ်င္ သင္သည္ ျပင္သစ္လို နားမလည္ခဲ့လွ်င္ `ဒါကို ငါယံုသလား´ ဟု သင့္အေနျဖင့္ မိမိကိုယ္ကိုယ္ ျပန္လည္ ေမးခြန္းထုတ္ႏိုင္ျခင္းမရွိ။ `ကၽြန္ေတာ့္ေခြးက သိပ္ေတာ္တာပဲဗ်ာ´ ဟု ေျပာလိုက္လွ်င္မူ သင္သည္ ဆိုလိုရင္းအား ရွင္းရွင္းလင္းလင္း နားလည္ေပလိမ့္မည္။ သို႔ရာတြင္ အဆိုပါအခ်က္အား ယံုသည္၊ မယံုသည္ ယတိျပတ္ေျပာရန္မွာ အေထာက္အထားအခ်ဳိ႕ကို ေစာင့္စား ရယူရန္ လိုအပ္ပါလိမ့္ဦးမည္။ ထို႔ေၾကာင့္ Isenberg က အမွန္အမွားဆံုးျဖတ္ျခင္း မပါဘဲ၊ နားလည္ခံစားရန္ ျဖစ္ႏိုင္သည္ဟူေသာ အခ်က္ကို နိဂံုးဆြဲယူခဲ့သည္။

`ကဗ်ာတစ္ပုဒ္အား နားလည္ျခင္းသည္ မည္သည့္ ယံုၾကည္မႈအေပၚမွ် မွီတည္ထားျခင္းမရွိေသာ အရာသာျဖစ္သည္´ ဟူေသာ ဖြင့္ဆိုခ်က္သည္ ကဗ်ာေ၀ဖန္ေရးတြင္ ေနရာမရွိေပ။ သို႔ရာတြင္ အဓိပၸါယ္ရွိပါသည္။

မွန္ကန္မႈႏွင့္ စိတ္ကူးဉာဏ္ခုန္လႊားျခင္း

မွန္ကန္မႈကိစၥႏွင့္ ပတ္သက္၍မူ Elliott က ဤသို႔ရွင္းလင္းသည္။ မွန္ကန္မႈသည္ သပ္ရပ္စြာ ခင္က်င္းထားေသာ ရသဆိုင္ရာ ေက်နပ္ႏွစ္သိမ့္မႈျဖစ္သည္။ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ရွင္းလင္းထင္ရွားစြာ စိတ္ကူးပံုေဖၚႏိုင္ေသာ အရာသည္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ဂဃနဏသိသည့္အရာ၊ သို႔မဟုတ္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ယံုၾကည္ႏိုင္သည့္အရာတို႔ႏွင့္ အျမဲတေစ ဆက္စပ္ေနၾကသည္မဟုတ္။ တိက်သည့္ ရွင္းလင္းဖြင့္ဆိုမႈသည္ အျမဲတေစ ရသမေျမာက္၊ သို႔မဟုတ္ ဘယ္ေတာ့မွ် ရသမေျမာက္ႏိုင္ေပ။ `စိတ္ကူးဉာဏ္ခုန္လႊားျခင္း´ (Leap of the Imagination) သည္ ရသဆိုင္ရာ တန္ဖိုးတြက္ခ်က္ျခင္း လိုအပ္သည္ဟု Elliott က ညႊန္းဆိုသည္။ ျမန္မာ ဥပမာျဖင့္ ျပရေသာ္

ဥ႐ုေ၀လေတာဟာ ေ၀းေပသမို႔
အေမွာင္ကို ထမ္းၿပီးေတာ့သာ ေလွ်ာက္ေပေရာ့။ 

(ေမာင္ေသြးသစ္)

ဤကဗ်ာစာသားအား စိတ္ကူးဉာဏ္ခုန္လႊားရာတြင္ ဥ႐ုေ၀လေတာဟူေသာ စကားလံုးအား ဘုရားမျဖစ္ခင္ သိဒၶႆမင္းသား တရားက်င့္ခဲ့ရာ ေတာဟု (ျမန္မာလူမ်ဳိးတစ္ဦးအေနျဖင့္) ဖ်ပ္ခနဲ စဥ္းစားမိႏိုင္သည္။ (ဤဥပမာတြင္လည္း အထက္တြင္ ေဖာ္ျပခဲ့သည့္ ရသခံစားမႈတြင္ ေနာက္ခံဗဟုသုတ (၀ါ) ယံုၾကည္မႈလိုအပ္ျခင္းသေဘာကို ေတြ႕ႏိုင္ပါသည္။ ဥ႐ုေ၀လေတာအေၾကာင္း မသိသူတစ္ဦးအေနျဖင့္ ဤစာသားတြင္ ရသတန္ဖိုး အနည္းငယ္မွ်သာ၊ သို႔မဟုတ္ တစ္စံုတစ္ရာ ရွာေတြ႕ႏိုင္မည္မဟုတ္ေပ) အေမွာင္သည္ မသိျခင္း၊ အ၀ိဇၨာ စသည့္ အနက္မ်ားကို ကိုယ္စားျပဳသည္ဟု ရသႏွင့္မစိမ္းသူတစ္ဦးအေနျဖင့္ အလိုအေလ်ာက္နီးပါး ဉာဏ္ကြန္႔ျမဴးလိုက္ႏိုင္ပါသည္။ မသိမိုက္မဲမႈမ်ားႏွင့္အတူ ေ၀းလြန္းလွသည့္ခရီးကို ျဖတ္သန္းရျခင္းသေဘာမ်ဳိး၊ ထိုမွတစ္ဖန္ ဥ႐ုေ၀လေတာတြင္ ဒုကၠရစရိယာ က်င့္ျခင္းဟူေသာ ေလးနက္က်ယ္ျပန္႔သည့္ အနက္မ်ဳိးထိ စိတ္ကူးဉာဏ္ႏွင့္ ဗဟုသုတရွိသေလာက္ ဆြဲယူခံစားလိုက္ျခင္းသေဘာသည္ စိတ္ကူးဉာဏ္ခုန္လႊားျခင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ စိတ္ကူးဉာဏ္ခုန္လႊားျခင္းသာ မရွိခဲ့လွ်င္ အထက္ပါကဗ်ာစာသားသည္ အရည္မရအဖတ္မရသာ ျဖစ္သြားႏိုင္ပါသည္။

ေတဇာ (လေရာင္လမ္း)

မွီျငမ္း- The Roles of Understanding and Belief in Aesthetic Experience

မွတ္ခ်က္။ အထက္ပါ စာသားအား ေရးသားသူမွာ ကဗ်ာဆရာေမာင္ေသြးသစ္ဟု ထင္ပါသည္။ မေသခ်ာပါ။ သိသူမ်ား အတည္ျပဳ၊ ျပင္ဆင္ေပးပါရန္။