အီမန္ႏြယ္ကန္႔ (သုိ႔) ၾကယ္စံုေသာ ေကာင္းကင္ဘံုေအာက္မွလူ (၂)

ေနာက္အဆင့္မွာ သဘာ၀လြန္ယုတၱိ (Transcendental Logic) ျဖစ္ၿပီး အာ႐ံုသိျခင္းမွ သေဘာတရားဆီသို႔ အသြင္ကူးေျပာင္းျခင္း၊ တစ္နည္း အေတြ႕အၾကံဳမွ သိပၸံဆီသို႔ ကူးေျပာင္းျခင္း ျဖစ္သည္။ `သဘာ၀လြန္ရသ´ တြင္ ၀တၳဳတစ္ခုအား ကၽြန္ေတာ္တို႔မွ ရယူ (ခံစား/သိျမင္) သည္။ သဘာ၀လြန္ယုတၱိတြင္ေသာ္ အဆိုပါ၀တၳဳသည္ လူ၏စိတ္အတြင္းမွ အေတြးႏွင့္သာ သက္ဆိုင္ေသာကိစၥျဖစ္သည္။ ပထမပံုစံသည္ ထိုးထြင္းသိကို အသံုးျပဳၿပီး ဒုတိယသည္ သေဘာတရားကို အသံုးျပဳသည္။ သဘာ၀လြန္ယုတၱိဆိုသည္မွာ နားလည္သိမွတ္ပံု စည္းမ်ဥ္းမ်ားႏွင့္ဆိုင္ေသာ သိပၸံသာ ျဖစ္သည္။

လူသား၏ နားလည္သိမွတ္ပံုစနစ္တြင္ အသံုးျပဳသည့္ အဆိုပါ ကနဦး သေဘာတရားမ်ားအား ကန္႔က အုပ္စု (၁၂) စုအျဖစ္ ခြဲျခမ္းသတ္မွတ္ခဲ့သည္။

၁ )    အေရအတြက္ဆိုင္ရာ။    ညီညြတ္မႈ၊ ၊ ေပါမ်ားမႈ၊ စုေပါင္းမႈ

၂ )    အရည္အေသြးဆိုင္ရာ။    အရွိတရား၊ အကန္႔အသတ္၊ ျငင္းဆန္မႈ

၃ )    ဆက္ႏြယ္မႈဆိုင္ရာ။    ၀တၳဳပစၥည္းႏွင့္ တိုက္ဆိုင္မႈ၊ အေၾကာင္းႏွင့္ အက်ဳိး၊ သက္ေရာက္မႈႏွင့္ တန္ျပန္သက္ေရာက္မႈ

၄ )    နမူနာပံုစံဆိုင္ရာ။        ျဖစ္တန္စြမ္း၊ အရွိတရား၊ လိုအပ္မႈ

အထက္ပါတို႔မွာလည္း ေနရာႏွင့္ အခ်ိန္ကဲ့သို႔ပင္ ပုဂၢလသေဘာမ်ားသာျဖစ္ၿပီး ကၽြန္ေတာ္တို႔ စုပ္ယူရရွိသည့္ ျဖစ္စဥ္တြင္ အသံုးခ်ႏိုင္ေပသည္။ ၎တို႔က အႏွစ္သာရႏွင့္ စိတ္၏၀ိေသသမ်ားကို ျဖစ္ေပၚေစသည္။ အေၾကာင္းႏွင့္အက်ဳိးကိုလည္း အထက္ပါ အုပ္စုမ်ားထဲတြင္ ထည့္သြင္းထားသည္ကို ၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္၊ ကန္႔အေနျဖင့္ ေၾကာင္းက်ဳိးဆက္ႏြယ္မႈ သေဘာတရားအား ကနဦး (a priori) ႏွင့္ အနက္ကြဲ (Synthetic) အျဖစ္ လက္ခံခဲ့ေၾကာင္း သိျမင္ႏိုင္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ပင္ ျဖစ္စဥ္တစ္ခုအား ေၾကာင္းက်ဳိးဆက္ႏြယ္မႈ သေဘာအရ စဥ္းစားျခင္းသည္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ ေမြးရာပါ နားလည္သိမွတ္မႈ အစိတ္အပိုင္းတစ္ရပ္သာ ျဖစ္ေပသည္။ တစ္ဖန္ `အေၾကာင္း´ (Cause) ဟူေသာ သေဘာသည္ အေတြ႕အၾကံဳမ်ားအားလံုးထက္ အရင္ တည္ရွိေနသည္။ သို႔ရာတြင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ ဆင္ျခင္တံုတရားတြင္သာ အသံုးခ်ႏိုင္ၿပီး၊ ကိုယ္တိုင္အတြင္းသားအရာဟူမူ မဆိုႏိုင္ေပ။

ကန္႔က `ျဖစ္စဥ္´ (Phenomenon) ႏွင့္ `ပကတိ´ (Noumenon) တို႔ၾကား ျပတ္ျပတ္သားသား ကန္႔သတ္ပိုင္းျခားခဲ့သည္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ခံစားသိျမင္သလို [အျမင္၊ အၾကား စသည့္ အာ႐ံုမ်ားကို ျဖတ္ၿပီး စိတ္တြင္း၌] ပံုေပၚေနေသာ အရာမွာ ျဖစ္စဥ္ ျဖစ္သည္။ အရွိတရားျဖင့္ ေပါင္းစည္းထားေသာ မူလ၀တၳဳပစၥည္း၊ တစ္နည္း `ပင္ကိုယ္အတြင္းသား´ (Thing-in-itself or Ding an sich) အရာမွာ ပကတိ ျဖစ္သည္။ ပကတိမ်ားအား သိရွိႏိုင္ျခင္းမရွိဟု ကန္႔က ဆိုခဲ့ၿပီး၊ ၎တို႔၏ အရွိတရားအား ကၽြန္ေတာ္တို႔အေနျဖင့္ သိရွိႏိုင္ရန္ လမ္းေၾကာင္းမရွိ၊ တစ္နည္း ကၽြန္ေတာ္တို႔သည္ ပကတိမ်ားအား လံုးလံုးလ်ားလ်ား ကင္းကြာေနသည့္ အေျခအေနတြင္သာ တည္ရွိေနသည္ဟု ဆို၏။ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ `အနက္ကြဲ ကနဦး´ ဆံုးျဖတ္မႈမ်ားအားလံုးကို `ျဖစ္စဥ္´ နယ္ပယ္အတြင္းတြင္သာ အသံုးခ်ႏိုင္၏။ ကိုယ္တိုင္အတြင္းသားအရာမ်ားႏွင့္ပတ္သက္၍ ၎တို႔ တည္ရွိေနျခင္းမွတစ္ပါး အျခား တိတိပပအရာတစ္ခုအား ကၽြန္ေတာ္တို႔ သိျမင္ႏိုင္ျခင္း မရွိေပ။

ထိုးထြင္းသိအားအသံုးခ်ျခင္းမ်ားႏွင့္ အဆိုပါ ကိုယ္တိုင္အတြင္းသား သေဘာတရားေၾကာင့္ တကၠေဗဒဆိုင္ရာ ယံုၾကည္ခ်က္အမွား အမ်ားအျပား ေပၚထြက္လာခဲ့သည္။ ကိုယ္တိုင္အတြင္းသားႏွင့္ ပတ္သက္၍ ရွင္းလင္းႏိုင္ရန္ သိပၸံနည္းအရ ႀကိဳးပမ္းခဲ့ရာ `ဒြိ၀ိေရာဓိ´ (Antinomies) ႏွင့္သာ ရင္ဆိုင္တိုးခဲ့ရၿပီး၊ ဘာသာေရးနည္းလမ္းတြင္မူ `ဟန္ေဆာင္ယုတၱိ´ (Paralogisms) ျဖင့္သာ လမ္းဆံုးခဲ့ရသည္။ Critique က်မ္းတြင္ ကန္႔က အဆိုပါ ဒြိ၀ိေရာဓိ ေလးမ်ဳိးအား ခ်ျပခဲ့ၿပီး၊ ယင္းတို႔မွာ အေျဖမထြက္ႏိုင္ေသာ ျပႆနာမ်ားသာ ျဖစ္ေလသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ `ကမၻာျဖစ္သည္ အခ်ိန္တစ္ခုအတြင္း အစျပဳခဲ့သည္ဟူေသာ အယူအဆတြင္ အဆိုပါအခ်ိန္မတိုင္မီက ဘာရွိသနည္း´ ဟူေသာ ေမးခြန္းေပၚလာသည္။ အခ်ိန္မရွိသည့္ အေျခအေနတစ္ရပ္အား ကၽြန္ေတာ္တို႔အေနျဖင့္ ေတြးထင္ႏိုင္စြမ္းမရွိ။ သို႔တိုင္ `ကမၻာႀကီးသည္ ထာ၀ရတည္ရွိေနခဲ့သည္´ ဟူ၍ ဆန္႔က်င္ဘက္အားျဖင့္ စဥ္းစားၾကည့္မည္ဆိုလွ်င္လည္း အလားတူပင္ ျဖစ္ေနသည္။ ထာ၀ရဟူေသာ သေဘာတရားအားလည္း ကၽြန္ေတာ္တို႔ ေတြးထင္ႏိုင္စြမ္းရွိသည္ မဟုတ္ေပ။ တစ္ဖန္ ေနရာ (Space) သည္ အကန္႔အသတ္၊ သို႔မဟုတ္ အကန္႔အသတ္မရွိဟူေသာ ေမးခြန္းသည္လည္း မႏွီး႐ိုးစြဲ ျပႆနာျဖစ္သည္။ ေနရာသို႔မဟုတ္ စၾက၀ဠာသည္ အကန္႔အသတ္ရွိသည္ဆိုလွ်င္ စၾကာ၀ဠာ၏ အျခားတစ္ဘက္တြင္ ဘာမ်ားရွိသနည္း။ ထို႔ျပင္ အဆံုးအစမရွိေသာ စၾကာ၀ဠာ အယူအဆသည္လည္း စိတ္ေက်နပ္ဖြယ္ရာ မဟုတ္ျပန္ေပ။ အဆိုပါေမးခြန္းမ်ားအား ကၽြန္ေတာ္တို႔ အဘယ္ေၾကာင့္ မေျဖဆိုႏိုင္သနည္းဆိုေသာ္ ဆင္ေျခယုတၱိမွ ကင္းလြတ္ေနေသာ အရာမ်ားတြင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ ဆင္ေျခမ်ားအား အသံုးခ်ႏိုင္ရန္ ႀကိဳးစားေနျခင္းေၾကာင့္သာျဖစ္သည္။ အခ်ိန္ႏွင့္ေနရာတို႔မွာ အာရံုသိမႈ၏ အေျခအေနတစ္ရပ္သာျဖစ္ၿပီး ထာ၀ရအရွိတရားႏွင့္ ဆက္ဆိုင္ျခင္းကား မရွိေပ။

တစ္ဖန္ ဘုရားသခင္၏ တည္ရွိမႈႏွင့္ပတ္သက္၍ ဆင္ျခင္တံုအေျချပဳ သက္ေသမ်ားအားလံုးကိုလည္း ျငင္းပယ္ (တစ္နည္း မွားေၾကာင္းသက္ေသျပ) ႏိုင္ရန္ ကန္႔က ႀကိဳးပမ္းခဲ့ၿပီး၊ ဘုရားသခင္၏ တည္ရွိမႈအား သက္ေသျပရန္`ဆင္ေျခ´ အား အသံုးမျပဳႏိုင္ဟု သူက ဆိုခဲ့၏။ ဘုရားသခင္ တည္ရွိမႈႏွင့္ပတ္သက္၍ ရွိမႈေဗဒႏွင့္ အာကာသဆိုင္ရာ ျငင္းခုန္ခ်က္တို႔ကို အစပိုင္းတြင္ [ေဒးကားအခန္းအား ျပန္႐ႈ] ကၽြန္ေတာ္တို႔ ေတြ႕ခဲ့ရၿပီး ျဖစ္သည္။ အျခားေသာ ျငင္းခုန္ခ်က္တစ္ခုမွာ ႐ူပေဗဒႏွင့္ဘာသာေရးဆိုင္ရာ ျဖစ္၏။ သဘာ၀သည္ ေရွ႕ေနာက္ညီညြတ္ျခင္းႏွင့္ သဟဇာတကို ဖြင့္ဆိုျပၿပီး၊ ယင္းအား လူသားလြန္ဖန္တီးရွင္ တစ္ဦး၏ တည္ရွိမႈျဖင့္သာ ရွင္းျပႏိုင္သည္ ဟူေသာ လူႀကိဳက္မ်ား အျငင္းပံုစံျဖစ္သည္။ အဆိုပါ ျငင္းခုန္ခ်က္အား ကန္႔က အေလးထား ေဆြးေႏြးခဲ့ေသာ္လည္း၊ ယင္းအဆိုမွ အလြန္႔အကၽြံ ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္သည္မွာ `ဗိသုကာ´ တစ္ေယာက္သာျဖစ္ၿပီး `ဖန္ဆင္းရွင္´ မဟုတ္ဟု ဆိုခဲ့၏။ အဆိုပါ ျငင္းခုန္ခ်က္သည္ ဘုရားသခင္ သေဘာတရားႏွင့္ပတ္သက္သည့္ မ်ဳိးေစ့ (၀ါ) မူလဂုဏ္ရည္မ်ားအေၾကာင္း တစ္စံုတစ္ရာ သက္ေသျပထားျခင္းမရွိ။ ဥပမာအားျဖင့္ ဘုရားသခင္၏ ညီညြတ္မွ်တမႈအား သက္ေသျပထားျခင္းမရွိ။ ဘုရားသခင္၏ မ်ဳိးေစ့မွာ မေရတြက္ႏိုင္ေသာ အနႏၱျဖစ္ေၾကာင္း သက္ေသျပထားျခင္းမရွိ။ ဘုရားသခင္သည္ ေျဖာင့္မွန္ေသာေစတနာရွိေၾကာင္း၊ သို႔မဟုတ္ အနႏၱတန္ခိုးေတာ္ရွိေၾကာင္း၊ သို႔မဟုတ္ အကုန္အစင္သိျမင္ေၾကာင္း စသည့္ ဘုရားသခင္တြင္ အက်ဳံး၀င္ေနေသာ `သေဘာတရား´ မ်ားအား သက္ေသျပထားျခင္းမရွိသည့္အတြက္ ဘုရားသခင္ရွိေၾကာင္း သက္ေသျပခ်က္တစ္ခုျဖစ္ႏိုင္ရန္ လံုေလာက္မႈမရွိေပ။ ဤနည္းအားျဖင့္ ကန္႔က [ခရစ္ယန္] ဘာသာတရားသည္ ဆင္ေျခစစ္စစ္ျဖင့္ သက္ေသျပရန္ မျဖစ္ႏိုင္ေၾကာင္း ျပသခဲ့သည္။

တစ္ဖန္ The Critique of Practical Reason ႏွင့္ Metaphysics of Morals တို႔တြင္ ေဆြးေႏြးထားသည့္ ကန္႔၏ က်င့္၀တ္ဆိုင္ရာ သီအိုရီမ်ားအေၾကာင္း ဆက္ၾကပါဦးစို႔။ ကန္႔က `စိတ္ႏွလံုးေကာင္းျမတ္ျခင္း´ (Good will) သည္ ပင္ကိုယ္မူလအားျဖင့္ ေကာင္းျခင္းျဖစ္သည္ဟု ဆိုသည္။ အျခားဂုဏ္ရည္တစ္ခုခု မလိုအပ္ဘဲ ေကာင္းျမတ္ျခင္းသေဘာအား စဥ္းစားၾကည့္ႏိုင္သည္။ လူသားအားလံုးသည္ ေကာင္းျခင္းဆိုသည္မွာ အဘယ္နည္းဟု သိၾကသည္။ ၎သည္ လုပ္ရပ္၏ ရည္ရြယ္ရင္း အက်ဳိးဆက္မ်ားႏွင့္လည္း ကင္းလြတ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကန္႔၏ က်င့္၀တ္သီအိုရီမွာ၊ လုပ္ရပ္မ်ားသည္ `တာ၀န္´ဟူေသာ အသိမွ ေပၚထြက္လာရမည္ျဖစ္သည့္ ရည္ရြယ္ရင္း၊ သို႔မဟုတ္ ေစတနာေၾကာင့္သာ က်င့္၀တ္ႏွင့္ညီျခင္းျဖစ္သည္ဟူေသာ `၀တၱရားဆိုင္ရာ´ (Deontological) သီအိုရီ ျဖစ္ေပသည္။ တာ၀န္ဟူေသာအသိျဖင့္ ၿပီးေျမာက္ခဲ့ေသာ လုပ္ရပ္မ်ားသည္သာ က်င့္၀တ္တန္ဖိုး တည္ရွိၿပီး သဘာ၀အားျဖင့္ အက်င့္ျဖစ္ေနျခင္းေၾကာင့္၊ သို႔မဟုတ္ အျခားေသာ ဆင္ေျခမ်ားေၾကာင့္ဆိုေသာ္ က်င့္၀တ္တန္ဖိုး မရွိႏိုင္ေတာ့ေပ။ ဤသီအိုရီအရ ရဲကိုေၾကာက္ရြံ႕သျဖင့္ ရိုးသားရေသာ ေစ်းသည္သည္ တန္ဖိုးတစ္စံုတစ္ရာမရွိ၊ မိမိ၏ တာ၀န္ျဖစ္သည္ဟု ခံစားရသျဖင့္ ရိုးသားသူသည္သာ တန္ဖိုးရွိ၏။ က်င့္၀တ္သည္ က်င့္၀တ္ဆိုင္ရာ ဥပေဒသမ်ားအေပၚတြင္သာ အေျခတည္ရမည္ဟု ကန္႔က ယံုၾကည္ၿပီး၊ ယင္းတို႔သည္ အလံုးစံုသေဘာ (Universal) ျဖစ္ၿပီး မည္သည့္လူက၊ မည္သည့္ေနရာတြင္မဆို အသံုးခ်ႏိုင္စြမ္းရွိရမည္ဟု ဆို၏။

ကန္႔က သူ၏အယူအဆအား ဥပေဒသအျဖစ္ တင္ဆက္ခဲ့၏။ သဘာ၀တရားမွ အရာမ်ားအားလံုးတို႔သည္ ဥပေဒသမ်ားအရ ျဖစ္ပ်က္ေနၾကၿပီး လူသားသည္ အဆိုပါ က်င့္၀တ္ဥပေဒမ်ားအား လိုက္နာရာတြင္ လြတ္လပ္မႈရွိသည္။ က်င့္၀တ္ဥပေဒသမ်ားအား သတိျပဳမိျခင္းမွတစ္ပါး လူသားသည္ ပုဂၢလိက အလိုဆႏၵမ်ားႏွင့္ ကိုယ္က်ဳိးစီးပြားမ်ား ရွိသည္။ `၀တၱရား´ (Obligation) အား ခံစားျခင္း၊ သို႔မဟုတ္ `ၾသဇာ´ (Imperative) (၀ါ) တစ္စံုတရာေသာနည္းလမ္းအတိုင္း ျပဳမူရန္ တိုက္တြန္းမႈ စသည့္အရာႏွစ္ခု၏ အက်ဳိးရလဒ္မ်ားအၾကား ျပန္လွန္သက္ေရာက္မႈတို႔ ရွိသည္။

ၾသဇာ အမ်ဳိးအစား ႏွစ္ရပ္ရွိသည္။ ယူဆခ်က္ဆိုင္ရာ ၾသဇာ (Hypothetical Imperative) တြင္ ` [က] အား ရလိုလိုလွ်င္ [ခ] လုပ္ရမည္´ ဟု ဆိုႏိုင္ၿပီး၊ ရည္ရြယ္ေသာ အဆံုးသတ္တစ္ခုအတြက္ လုပ္ရပ္တစ္ခုအား ၾသဇာေပးျခင္းျဖစ္သည္။ အမ်ဳိးအစားဆိုင္ရာ ၾသဇာ (Categorical Imperative) တြင္ေသာ္ အက်ဳိးဆက္မ်ားအား မည္သို႔မွ် မျပဆိုဘဲ ` [က] အား လုပ္ရမည္´ ဟုသာ တံုးတိ ညႊန္းသည္။ ကန္႔အေနျဖင့္ အမ်ဳိးအစားဆိုင္ရာၾသဇာအေပၚ ယံုၾကည္ၿပီး၊ ၎သည္ ကနဦးႏွင့္ အနက္ကြဲျဖစ္သည္ဟု သူက ဆိုသည္။

က်င့္၀တ္ဥပေဒသမ်ားသည္ အလံုးစံုသေဘာျဖစ္သင့္သည္ဟူေသာ အယူအဆကို အသံုးျပဳကာ အမ်ဳိးအစားအဆိုင္ရာၾသဇာအား ကန္႔က `ေယဘုယ်ဥပေဒ (Maxim) မ်ားအတိုင္း ျပဳမူပါ။ တစ္ခ်ိန္တည္းတြင္ ၎သည္ အလံုးစံုဥပေဒတစ္ခုျဖစ္လာလိမ့္မည္ဟု သင္က ဆႏၵရွိႏိုင္လာပါလိမ့္မည္´ ဟူေသာ စကားရပ္ျဖင့္ ျပဆိုခဲ့သည္။ ဆိုလိုသည္မွာ `ကမၻာေပၚမွ အျခားေသာလူမ်ားအားလံုးကို သင္က လုပ္ေစခ်င္သည့္ အလုပ္ကို သင္ကိုယ္တိုင္လုပ္ပါ´ ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ ဥပမာအားျဖင့္ သင့္အေနျဖင့္ အက်ဳိးတစ္စံုတစ္ရာအတြက္ လိမ္ညာမိႏိုင္ေသာ္လည္း တစ္ကမၻာလံုးရွိလူမ်ားအားလံုး လိမ္ေျပာသင့္သည္ဟု သင္က ဆႏၵမရွိႏိုင္။ အေၾကာင္းမွာ ယင္းတြင္ ကတိဟူ၍ လံုး၀ရွိေတာ့မည္ မဟုတ္ျခင္းေၾကာင့္ျဖစ္၏။ သူခိုးတစ္ေယာက္အေနျဖင့္ သူကိုယ္တိုင္ ခိုးေကာင္းခိုးႏိုင္ေသာ္လည္း တစ္ကမၻာလံုးသူခိုးမ်ားျဖစ္လာရန္မူ သူက အလိုရွိႏိုင္မည္ မဟုတ္ေပ။ ကိုယ္တိုင္လုပ္ေဆာင္ေသာ္လည္း အျခားလူမ်ား မိမိအေပၚျပဳမူရန္ သင္ အလိုမရွိသည့္ အလုပ္မွာ မွားယြင္းသည္။ သူခိုးတစ္ေယာက္အေနျဖင့္ သူပိုင္ဆိုင္သည့္ပစၥည္းအား အျခားလူမ်ားခိုးယူရန္မူ အလိုမရွိေပ။

က်င့္၀တ္ဥပေဒႏွင့္ပတ္သက္သည့္ အျခားေသာ ပံုစံတစ္မ်ဳိးအားလည္း ကန္႔က ေဖာ္ျပခဲ့ၿပီး၊ `လူသားအခ်င္းခ်င္းဆက္ဆံပံုမ်ဳိးျဖင့္သာ ျပဳမူပါ။ မိမိကိုယ္တိုင္ျဖစ္ေစ၊ တျခားလူတစ္ဦးတစ္ေယာက္အတြက္ ျဖစ္ေစ တစ္ခ်ိန္တည္းတြင္ `ပန္းတိုင္´ (End) အေနျဖင့္သာျပဳမူၿပီး `နည္းလမ္း´ (Means) မျဖစ္ေစသင့္´ ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ ဤသည္မွာ အမ်ဳိးအစားဆိုင္ရာၾသဇာတြင္ ေဖာ္ညႊန္းခဲ့သည့္ အျပဳအမူမ်ားႏွင့္ တူညီသည္။ ပမာအားျဖင့္ သူခိုးတစ္ေယာက္က လူတစ္ေယာက္အား လုယက္သည္ဆိုလွ်င္ သူသည္ ေငြးေၾကးအားရရွိရန္ `နည္းလမ္း´ အျဖစ္ အဆိုပါလူအား အသံုးခ်/ဆက္ဆံ လိုက္ျခင္းပင္ျဖစ္ၿပီး၊ `ယတိျပတ္ကိစၥ´ (End-in-itself) [လုယက္မႈသက္သက္အတြက္] မဟုတ္ေတာ့ေပ။

လူသားမ်ားသည္ အဆိုပါ က်င့္၀တ္ဆိုင္ရာ ၀တၱရားမ်ားအား ခံစားႏိုင္ျခင္းေၾကာင့္ပင္ လြတ္လပ္ေနျခင္းျဖစ္သည္ဟု ကန္႔က ဆိုသည္။ မိမိကိုယ္ကိုယ္ လြတ္လပ္သည္ဟု မခံစားရပါလွ်င္ `တာ၀န္´ ဟူသည့္ကိစၥအား ကၽြန္ေတာ္တို႔ မည္ကဲ့သို႔ ေတြးထင္ၾကည့္ႏိုင္ပါမည္နည္း။ ထို႔ေၾကာင့္ လြတ္လပ္မႈဆိုသည္မွာ သီအိုရီနည္းက် ဆင္ေျခမ်ားျဖင့္ သက္ေသျပႏိုင္ေသာအရာ မဟုတ္ဘဲ၊ က်င့္၀တ္ဆိုင္ရာ နည္းလမ္းအားျဖင့္သာ သက္ေသျပႏိုင္ေသာအရာ ျဖစ္သည္။

သို႔ရာတြင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔အေနျဖင့္ က်င့္၀တ္ဆိုင္ရာ ၀တၱရားမ်ားႏွင့္အညီ ျပဳမူေနထိုင္သင့္သည္ဟု ခံစားရေသာ္လည္း အေျခအေနအရပ္ရပ္တြင္ ထိုအျပဳအမူတို႔ေၾကာင့္ အက်ဳိးမ်ားသည္ေတာ့ မဟုတ္ေပ။ မၾကာခဏဆိုသလို က်င့္၀တ္ႏွင့္ဖီလာျဖစ္ေသာ နည္းလမ္းမ်ားကို အသံုးျပဳေသာ ပုဂိၢဳလ္မ်ားမွာ လူေကာင္းမ်ားထက္ ပို၍အက်ဳိးမ်ားေလ့ရွိၾကသည္။ သို႔တိုင္ေအာင္ ဤကမၻာႀကီးတြင္ မွ်မွ်တတ အက်ဳိးခံစားခြင့္ ရွိေကာင္းမွရွိလိမ့္မည္ဟု သိေသာ္ျငား မွန္ကန္သည့္အလုပ္ကိုသာ လုပ္ေဆာင္ရမည္ဟူေသာ ၾသဇာတစ္ခုအား ကၽြန္ေတာ္တို႔ ခံစားရႏိုင္ေသးသည္။ ယင္းမွာ ယခုဘ၀သည္ အဆံုးသတ္ (၀ါ) ပန္းတိုင္မဟုတ္ဘဲ ညီညြတ္မွ်တသည့္ ရလဒ္မ်ား ရရွိႏိုင္သည့္ ဘ၀တစ္ခု ၎ေနာက္တြင္ က်န္ရွိေသးသည္ဟု ကၽြန္ေတာ္တို႔ ႏွလံုးသားထဲမွ ယံုၾကည္ေနျခင္းေၾကာင့္သာ ျဖစ္ႏိုင္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ က်င့္၀တ္ဆိုင္ရာအသိသည္ ဤမွတစ္ပါး အျခားေသာ ကမၻာတစ္ခုကိုလည္း သက္ေသျပသည္ဟု ကန္႔က ေၾကျငာသည္။

အဆံုးတြင္ သဘာ၀အားျဖင့္ရွိေနေသာ ထိုက်င့္၀တ္ဆိုင္ရာအသိက ကၽြန္ေတာ္တို႔အား `ဥပေဒျပဳသူ´ (၀ါ) ဘုရားသခင္၏ တည္ရွိမႈအား လိုအပ္ေစသည္ဟု ဆိုခဲ့၏။ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ က်င့္၀တ္ဆိုင္ရာအသိက ယင္းကဲ့သို႔ တည္ရွိမႈတစ္ခုအားယံုၾကည္ရန္ ကၽြန္ေတာ္တို႔အား ၾသဇာေပးသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ပင္ ကန္႔က ဆင္ေျခသန္႔သန္႔ (Pure Reason) နည္းလမ္းအားျဖင့္ ပယ္ဖ်က္ခဲ့ေသာ ဘာသာေရးဆိုင္ရာ အစိတ္အပိုင္းမ်ားအားလံုးမွာ လက္ေတြ႕ဆင္ေျခ (Practical Reason) မ်ားအား အသံုးျပဳရာတြင္ ျပန္လည္အသက္၀င္လာၾကသည္။

ကန္႔၏ ဒႆနမွာ ေ၀ဖန္ေရးနယ္ပယ္ႏွင့္ မလြတ္ကင္းခဲ့ဘဲ ေနာက္ပါ ဒႆနပညာရွင္ အမ်ားအျပား၏ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ ေ၀ဖန္မႈကို ခံခဲ့ရ၏။ ေနရာႏွင့္အခ်ိန္တို႔၏ ပုဂၢလဒိ႒ာန္က်မႈႏွင့္ပတ္သက္ေသာ သူ၏ ျငင္းခုန္ခ်က္သည္ အက်အေပါက္ရွိသည္ဟု ျပသခဲ့ၾကသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ ဂ်ီၾသေမႀတီသည္ ကနဦးႏွင့္ အနက္ကြဲျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ေနရာသည္ ထိုးထြင္းသိျဖစ္သည္၊ တစ္ဖန္ ဂ်ီၾသေမႀတီက ေနရာအယူအဆအား ေထာက္ပံ့ေပးသည္ဟု ကန္႔က ဆိုခဲ့၏။ အလားတူစြာ ဂဏန္းသခ်ၤာသည္ အခ်ိန္အား ေထာက္ပံ့ၿပီး၊ ကနဦး အနက္ကြဲျဖစ္သည္။ သို႔ရာတြင္ အမွန္မွာ ဂ်ီၾသေမႀတီဟူေသာ စကားလံုးသည္ မတူညီသည့္နယ္ပယ္ႏွစ္ခုအား ေပါင္း႐ံုးေခၚေ၀ၚထားျခင္းျဖစ္၏။ ယူကလစ္ (Euclidean) ဂ်ီၾသေမႀတီ ဟူသည့္ ဂ်ီၾသေမႀတီသန္႔သန္႔ႏွင့္ အေထြေထြႏိႈင္းရသီအိုရီကဲ့သို႔ေသာ ႐ူပေဗဒလက္တက္မ်ားတြင္ အသံုးျပဳသည့္ ယူကလစ္မဟုတ္ေသာ (Non-Euclidean) ဂ်ီၾသေမႀတီတို႔ ပါ၀င္သည္။ ပထမတစ္ခုသည္ ကနဦးမွန္ေသာ္လည္း အနက္ကြဲ မဟုတ္ေပ။ တစ္ဖန္ ဒုတိယတစ္ခုကား အနက္ကြဲျဖစ္ေသာ္လည္း ကနဦး မဟုတ္ေတာ့။ [4] ကန္႔ထင္ခဲ့သလို ဂဏန္းသခ်ၤာသည္ အနက္ကြဲမဟုတ္ေၾကာင္းကို သခ်ၤာပညာက သက္ေသျပခဲ့ၿပီး ျဖစ္သည္။ ႐ူပေဗဒတြင္ အသံုးျပဳထားေသာ အျမင္ကို ကၽြန္ေတာ္တို႔အသံုးျပဳမည္ဆိုလွ်င္ အာ႐ံုတြင္ရွိေသာ ဂုဏ္ရည္မ်ားသည္ အာ႐ံုမွ မစုပ္ယူလိုက္မိေသာ အေၾကာင္းတရားမ်ားတြင္ ကြဲျပားသြားမည္ျဖစ္ေသာ္လည္း အဆိုပါႏွစ္ခုၾကား အျပန္အလွန္မွီတြယ္မႈတစ္ခုကား ရွိေနသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ အေရာင္မ်ားႏွင့္ လႈိင္းအလ်ားၾကား ျပန္လွန္မွီတြယ္မႈတစ္ရပ္ ရွိေနသည္။ ဤအေျခခံအရဆိုလွ်င္ ေနရာ (Space) သည္ ႏွစ္မ်ဳိးႏွစ္စားရွိသည္ဟု ကၽြန္ေတာ္တို႔ ေျပာဆိုႏိုင္သည္။ တစ္ခုသည္ ပုဂၢလဒိ႒ာန္ျဖစ္ၿပီး အျခားတစ္ခုမွာ ဓမၼဓိ႒ာန္ျဖစ္ၿပီး၊ အေရာင္ႏွင့္ လႈိင္းအလ်ားကဲ့သို႔ပင္ ယင္းတြင္ တူညီေသာ ျပန္လွန္မွီတြယ္မႈတစ္ခု ရွိေနသည္။ သို႔ရာတြင္ အခ်ိန္ (Time) ႏွင့္ပတ္သက္၍မူ တစ္မ်ဳိးျဖစ္သည္။ ပုဂၢလဒိ႒ာန္အခ်ိန္သည္ ဓမၼဓိ႒ာန္အခ်ိန္ႏွင့္ တူညီမႈ ရွိရေပမည္။ သင့္အေနျဖင့္ ကိုကိုႏွင့္စကားေျပာေနသည္ဆိုလွ်င္ သင့္စကားသံအား သူက ၾကားျခင္းသည္ သင္မသိႏိုင္သည့္အရာ ျဖစ္သည္။ အေျခတင္စကားေျပာခန္း ၿပီးေျမာက္ရန္ဆိုလွ်င္ ယာယီျဖစ္ရပ္မ်ား အားလံုး၏ ေရွ႕ေနာက္အစီအစဥ္သည္ ပုဂၢလဒိ႒ာန္ႏွင့္ ဓမၼဒိ႒ာန္အေျခအေနႏွစ္ရပ္လံုးတြင္ တူညီေနရမည္ျဖစ္သည္။

ထို႔ျပင္ ကိုယ္တိုင္အတြင္းသားအရာမ်ားအေပၚ ကန္႔၏ အျမင္တစ္ရပ္ရွိရာ ၎တို႔မွာ ကၽြန္ေတာ္တို႔ အာရံုမ်ား၏ အေၾကာင္းရင္းျဖစ္သည္ဟု ကန္႔က ယူဆခဲ့သည္။ သို႔ရာတြင္ ကန္႔ကိုယ္တိုင္ ဆိုခဲ့သလို ေၾကာင္းက်ဳိးဆက္ႏြယ္မႈအယူအဆသည္ သေဘာတရားဆိုင္ရာ ေခါင္းစဥ္ခြဲမ်ားထဲမွ တစ္ခုသာျဖစ္ၿပီး ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ ပုဂၢလဒိ႒ာန္ ကိရိယာမ်ားသာျဖစ္၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ အာရံုမ်ားတြင္ အေၾကာင္းရင္းတစ္ခု ရွိရမည္ဟု ယူဆႏိုင္စရာ ခိုင္လံုေသာဆင္ေျခတစ္ခု ကန္႔တြင္ မက်န္ရစ္ေတာ့။ ကိုယ္တိုင္အတြင္းသား အယူအဆသည္ ကန္႔၏ စိတ္ကူးစံဒႆနအား ဖြံ႕ၿဖိဳးေစခဲ့သည့္ `ဖွီစတာ´ (Fichte) `ရွဲလင္း´ (Schelling) ႏွင့္ `ေဟဂယ္´ (Hegel) ကဲ့သို႔ေသာ ေနာက္ပါ ဒႆနပညာရွင္မ်ား၏ ပယ္စြန္႔ျခင္းကို ခံခဲ့ရသည္။ ကန္႔အေနျဖင့္ ဟွဴမ္း၏ သံသယအျမင္ႏွင့္လည္း စစ္ထိုးရန္ႀကိဳးစားမႈ ရွိခဲ့ေသာ္လည္း ကၽြန္ေတာ္တို႔သည္ ကိုယ္တိုင္အတြင္းသားအရာမ်ားအေၾကာင္းကို ဘာဆိုဘာမွ် မသိရွိႏိုင္ဟူေသာ  ၎၏ သံသယအျမင္ကိုယ္၌သည္ပင္ အစြန္းေရာက္သံသယအေျခအေနအား ကိုယ္စားျပဳေနခဲ့ျပန္သည္။ အရွိတရားႏွင့္ပတ္သက္၍ ကၽြန္ေတာ္တို႔အေနျဖင့္ ဘာမွ သိရွိႏိုင္လိမ့္မည္မဟုတ္ ဟူေသာ သံသယအျမင္သည္ ကမ္းကုန္သြားခဲ့ၿပီျဖစ္၏။ ကန္႔ဒႆနအား စိတ္ကူးစံ၀ါဒီ (Idealist) မ်ားက တိုးခ်ဲ႕ခဲ့ရာတြင္ `အတၱတစ္ကိုယ္တည္း၀ါဒ´ (Solipsism) ႏွင့္ ထူးမျခားနားေသာရလဒ္ထြက္ေပၚခဲ့သည္မွာ အံ့ၾသစရာမဟုတ္ေပ။ ယင္း၀ါဒတြင္ အတၱ (Self) သည္သာ အခိုင္အမာတည္ရွိေနသည့္ တစ္ခုတည္းေသာအရာျဖစ္သည္၊ သို႔မဟုတ္ အတၱကိုသာ သိရွိ၊ ခြဲျခမ္းစိစစ္ႏိုင္သည္ဟု ယူဆသည္။

ကန္႔၏ က်င့္၀တ္ဆိုင္ရာဒႆနသည္လည္း အားနည္းခ်က္ ရွိၿပီး၊ ၎မွာ သူ ဘာသာေရးမွ ေခ်ဖ်က္ခဲ့ေသာအရာမ်ားအား ျပန္လည္တည္ေဆာက္ႏိုင္ရန္ ကန္႔က ႀကိဳးပမ္းခဲ့ျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ သူ၏ ဒုတိယ Critique သည္ `သဘာ၀လြန္ေမ့ေဆး´ (Transcendental Anesthetic) ဟု ရိသဲ့သဲ့ေခၚညႊန္းျခင္းခံခဲ့ရသည္။ ကန္႔ယံုၾကည္ခဲ့သည့္ ဘုရားသခင္က ဖန္တီးထားသည့္ ပင္ကိုယ္မူလ ကနဦးက်င့္၀တ္အသိမွာ `ဆင့္ကဲ့ဆင္းသက္မႈ´ (Evolution) သီအိုရီ၏ ေရာင္စဥ္ေအာက္တြင္ အမွားေထာက္ျခင္း ခံလိုက္ရသည္။ က်င့္၀တ္အသိသည္ ဘုရားေပးလက္ေဆာင္မဟုတ္ဘဲ ဆင့္ကဲဆင္းသက္လာေသာ လူသား၏ ထုတ္ကုန္/ရလဒ္ တစ္ခုသာျဖစ္ပါသည္။ ၎သည္ ဘ၀၏စဥ္ဆက္မျပတ္ရုန္းကန္မႈ တိုက္ပြဲအတြင္း အုပ္စုလိုက္ရွင္က်န္ႏိုင္ရန္အတြက္ ႀကိဳးစားရာမွ ဖြံ႕ၿဖိဳးလာေသာ အျပဳအမူပံုစံတစ္ရပ္သာ ျဖစ္သည္။ ထို႔ျပင္ ကန္႔နည္းက် က်င့္၀တ္ပညာတြင္ ေကာင္းျမတ္မွန္ကန္ေသာ သက္ေရာက္မႈတစ္စံုတရာအတြက္လည္း အာမခံခ်က္ ရွိမေနေပ။ ခ်စ္ျခင္းေၾကာင့္ မိမိ၏ ညီအစ္ကိုအား ၾကင္နာစြာဆက္ဆံေသာ လူတစ္ေယာက္သည္ ကန္႔အလိုအရ ေကာင္းျမတ္သည္မဟုတ္၊ အေၾကာင္းမွာ တာ၀န္ဟူေသာ အသိတရားမွ ထြက္ေပၚလာေသာ အျပဳအမူတစ္ရပ္ မဟုတ္ျခင္းေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ အဆိုပါနိယာမမွာ အျပဳအမူတစ္ရပ္၏ အက်ဳိးဆက္မ်ားအား ထည့္တြက္ထားျခင္းမရွိသည့္အတြက္ ကန္႔သတ္ခံထားရသည့္ အယူအဆတစ္ရပ္ဟုလည္း ဆိုႏိုင္ပါေၾကာင္း…။

ေတဇာ (လေရာင္လမ္း)

Footnotes:

[1] Russell, however, adds that he soon invented a soporific and went to sleep again!
[2] Kant, Critique of Pure Reason
[3] The argument from design has been severely weakened by the theory of evolution by means of natural selection by Charles Darwin. Natural Selection provides a scientific mechanism by which organisms evolve with increasing complexity as if they have been ‘designed’ by some supernatural force. It is not the purpose of this book to discuss the arguments for God’s existence in detail. For those interested, I’ll strongly recommend The God Delusion by Richard Dawkins, and Philosophy of Religion by John Hick.
[4] See Bertrand Russell, History of Western Philosophy, Routledge, London, page 688