အီမန္ႏြယ္ကန္႔ (သုိ႔) ၾကယ္စံုေသာ ေကာင္းကင္ဘံုေအာက္မွလူ (၁)

(၁၇၂၄-၁၈၀၄)

`အရာႏွစ္ခုသည္ ကၽြန္ေတာ္၏ စိတ္အစဥ္အား ဆထက္တပိုး တိုးပြားေနေသာ အေတြးစဥ္ႏွင့္ ပီတိတို႔ကို ေပးစြမ္းႏိုင္သည္။ ယင္းတို႔တြင္ အေျခစိုက္ေသာ ေရာင္ျပန္ဟပ္မႈမ်ားသည္ အႀကိမ္မ်ားေလေလ၊ ပမာဏ ျပင္းထန္ေလေလ ျဖစ္သည္။ ၎တို႔မွာ ကၽြန္ေတာ္၏ အထက္မွ ၾကယ္စံုေသာေကာင္းကင္ဘံုႏွင့္ ကၽြန္ေတာ္၏ အဇၩတၱအတြင္းမွ က်င့္၀တ္ဥပေဒတို႔ ျဖစ္ပါသည္´ ဟူေသာ စာသားမွာ Königsberg ရွိ ကန္႔၏ အုတ္ဂူေပၚတြင္ ေရးထြင္းထားျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဂ်ာမန္ ေတြးေခၚရွင္ အီမန္ႏြယ္ကန္႔ (Immanuel Kant) မွာ အေနာက္တိုင္း ဒႆနိကေဗဒတြင္ အေရးအႀကီးဆံုးႏွင့္ ၾသဇာအလႊမ္းမိုးႏိုင္ဆံုး ပုဂိၢဳလ္မ်ားထဲမွ တစ္ဦး ျဖစ္သည္။ သူ၏ စနစ္မ်ားသည္ ဒႆနေတြးေခၚမႈသမိုင္းတြင္ မွတ္တိုင္တစ္ရပ္ စိုက္ထူႏိုင္ခဲ့သည္။ ကန္႔၏ အေရးအပါဆံုး စာအုပ္မ်ားမွာ Critiques အမည္ရေသာ က်မ္းသံုးဆူျဖစ္သည္။  ၎တို႔တြင္ Critique of Pure Reason, Critique of Practical Reason ႏွင့္ Critique of Judgment တို႔ ပါ၀င္သည္။ ကန္႔က သူ႔ကိုယ္သူ ကိုပါးနိကပ္စ္ (Copernicus) ႏွင့္ ႏိႈင္းယွဥ္ခဲ့ၿပီး၊ သူ၏ အေတြးအေခၚမ်ားမွာ ဒႆနိကေဗဒ၏ ကိုပါးနိကပ္စ္ ေတာ္လွန္ေရးပင္ ျဖစ္သည္ဟု ေၾကြးေက်ာ္ခဲ့၏။ ဤအခ်က္အား ခ်ဲ႕ကားရာက်သည္ဟု ဆိုႏိုင္ေကာင္းေသာ္ျငား ေနာက္ေတာ္ပါ ဒႆနပညာရွင္မ်ားအေပၚ ကန္႔အေနျဖင့္ တခုတ္တရ လႊမ္းမိုးမႈရွိခဲ့ေၾကာင္းကိုမူ မျငင္းႏိုင္ေပ။ ဆင္ျခင္တံုအဓိက၀ါဒႏွင့္ အေတြ႕အၾကံဳအဓိက၀ါဒဟူေသာ ၀ိေရာဓိျဖစ္ေနသည့္ ဒႆနႏွစ္ရပ္အား သဟဇာတျဖစ္ေစရန္ သူက ႀကိဳးပမ္းခဲ့၏။ ဆင္ေျခအေပၚ အားျပဳေသာ ဆင္ျခင္တံု၀ါဒအေနျဖင့္ အသိပညာ၏ ေသခ်ာမႈအား အာမခံခ်က္ေပးေသာ္လည္း ၎တို႔၏ လက္ေတြ႕အသံုးတည့္မႈကိစၥသည္ သံသယပြားစရာျဖစ္၏။ အသိပညာ၏ ရင္းျမစ္အား အေတြ႕အၾကံဳဟု မ႑ိဳင္ထားေသာ အေတြ႕အၾကံဳအဓိက၀ါဒသည္မူ လက္ေတြ႕ကိစၥမ်ားအား ၀က္အူၾကပ္ထားသည့္အတြက္ ေသခ်ာမႈအား အနည္းႏွင့္အမ်ား ဆိုသလို စေတးလိုက္ရေလ့ရွိသည္။

ကန္႔သည္ တကၠသိုလ္ ပါေမာကၡတစ္ဦးျဖစ္ၿပီး၊ အစဦးကာလမ်ားတြင္ လိုက္ဘနိဇ္ (Leibniz) ၏ ဒႆနအား ေလ့လာေနခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္တြင္ ေဒးဗစ္ဟွဴမ္း (David Hume) ၏ `လူ႔သိနားလည္မႈအတြင္းသို႔ စူးစမ္းခ်က္´ (Inquiry into Human Understanding) အား ဖတ္႐ႈၿပီးေနာက္ ၎၏ သံသယအျမင္သည္ သူ႔အား မ်ားစြာ ဂယက္႐ိုက္ေစခဲ့သည္။ ကန္႔ကိုယ္တိုင္ ေဖာ္က်ဴးခဲ့သလို ဟွဴမ္းဒႆနႏွင့္ ရင္ဆိုင္တိုးရျခင္းသည္ သူ႔အား စံုမွိတ္အိပ္ေနရာမွ လႈပ္ႏိုးလိုက္ျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။ [1] သို႔ေသာ္ ဟွဴမ္းမွာ ကန္႔အေနျဖင့္ အေျခတင္ျငင္းခုန္စရာ ေခတ္ၿပိဳင္ဒႆနပညာရွင္သာ ျဖစ္ပါသည္။ ဘာသာေရး၏ အုတ္ျမစ္အတြက္ ဆင္ျခင္တံုတရား မလိုအပ္ဟူေသာ ရူးဆိုး၏ အယူအဆက ကန္႔၏ က်င့္၀တ္ဆိုင္ရာ ဒႆနအျမင္အေပၚ ပို၍နက္႐ႈိင္းေသာ အျပဳသေဘာ လႊမ္းမိုးမႈ ရွိခဲ့၏။ ကန္႔ဒႆနႏွင့္ ဆက္ႏြယ္ေသာ အရာမ်ားသည္ ဘယ္နည္းဟူေသာ ေမးခြန္းအတြက္ အေကာင္းဆံုး အႏွစ္ခ်ဳပ္မွာ ကန္႔ကိုယ္တိုင္ ေျပာခဲ့ေသာ စကားပင္ ျဖစ္ေပမည္။ `ကၽြန္ေတာ္၏ ဆင္ေျခ၊ ေတြးဆမႈမ်ားႏွင့္ လက္ေတြ႕လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ား၏ ေစ့ေဆာ္မႈမ်ားအားလံုးမွာ ေအာက္ပါ ေမးခြန္းသံုးရပ္ျဖင့္ ဖြဲ႔စည္းထားပါသည္။ ၎တို႔မွာ (၁) ငါ ဘာလုပ္ႏိုင္သလဲ။ (၂) ငါ ဘာလုပ္သင့္သလဲ။ (၃) ငါ ဘာ ေမွ်ာ္လင့္ႏိုင္မလဲ [2] တို႔ပင္ ျဖစ္သည္။

အသိပညာဟူေသာ အရာအား မျငင္းႏိုင္ဟု ကန္႔က ယံုၾကည္သည္။ အသိပညာအား ျငင္းပယ္မည္ ဆိုလွ်င္ ၀ိေရာဓိအဆိုသာ ျဖစ္ေနလိမ့္မည္။ အေၾကာင္းမွာ ျငင္းပယ္ျခင္းကိုယ္တိုင္သည္ပင္ အသိပညာတြင္ အေျခခံထားၿပီး အသိပညာတစ္ခုသာ ျဖစ္ေနျခင္းေၾကာင့္ပင္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကန္႔အေနျဖင့္ အသိပညာဟူေသာ အရာသည္ မျဖစ္ႏိုင္ဟူေသာ အေနအထားအား လက္ခံျခင္းမရွိခဲ့။ ေမးခြန္းထုတ္ႏိုင္ျခင္းမရွိေသာ ဆံုးျဖတ္မႈမ်ားအား ကၽြန္ေတာ္တို႔ ပိုင္ဆိုင္ၾကသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ပင္ အဆိုပါ ဆံုးျဖတ္မႈမ်ားအား သရုပ္ခြဲသံုးသပ္ျခင္းျဖင့္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ စတင္ရေပမည္။

ဆံုးျဖတ္မႈမ်ားအား နည္းအမ်ဳိးမ်ဳိးျဖင့္ ခြဲျခမ္းသတ္မွတ္ႏိုင္သည္။ ကြဲျပားမႈတစ္ရပ္မွာ ၎တို႔၏ ဇစ္ျမစ္အရ `ကနဦး´ [a priori] ႏွင့္ `ေနာက္က်´ [posteriori] အဆိုႏွစ္ရပ္၏ အၾကားတြင္ တည္ရွိ၏။ ကနဦးအဆိုတစ္ရပ္အား အေတြ႕အၾကံဳႏွင့္ ကင္းလြတ္ေသာ၊ တစ္နည္းအားျဖင့္ မည္သည့္အေတြ႕အၾကံဳထက္မဆို အရင္ျဖစ္ေပၚေသာအရာဟု သိရွိႏိုင္ေပသည္။ ေနာက္က်အဆို (သို႔မဟုတ္ ၾကံဳေတြ႕အဆို) မွာ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ အေတြ႕အၾကံဳႏွင့္ အာရံုသိမႈမ်ားမွ ဆင္းသက္လာျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ ၂ + ၂ = ၄ သည္ ကနဦးအဆို တစ္ရပ္ျဖစ္ၿပီး၊ `အေမရိကအား ကိုလံဘတ္စ္က ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့သည္´ ဟူေသာ အဆိုမွာ ေနာက္က်အဆိုတစ္ရပ္ျဖစ္ကာ ၎ကို အေတြ႕အၾကံဳအား ျဖတ္သန္းျခင္းအားျဖင့္သာ သိရွိႏိုင္ျခင္း ျဖစ္ေပသည္။

လိုက္ဘနိဇ္၏ ဒႆနတြင္ ခြဲျခားရွင္းလင္းခဲ့ျခင္းမရွိသည့္ အျခားေသာ ထူးျခားမႈတစ္ခုကိုလည္း ကန္႔က လုပ္ေဆာင္ခဲ့သည္။ ၎မွာ `အနက္တူအဆို´ (Analytic Proposition) ႏွင့္ `အနက္ကြဲ အဆို´ (Synthetic) ဟူ၍ ခြဲျခားခဲ့ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ အနက္တူအဆိုဟူသည္မွာ ၀ါစကသည္ ကတၱား၏ အစိတ္အပိုင္းတစ္ရပ္ျဖစ္ေနေသာ အဆိုျဖစ္သည္။ ဥပမာအားျဖင့္ `တိန္ညင္ၾကက္မ်ားအားလံုးသည္ ၾကက္မ်ားျဖစ္ၾကသည္´။  အားလံုးေသာ အနက္တူအဆိုမ်ားသည္ မွန္ကန္မႈရွိသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ မွန္ကန္မႈမရွိေသာ္ ၎တို႔သည္ အတြင္း၀ိေရာဓိအဆို ျဖစ္ေနမည္ ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ပင္။ [သာဓက- အားလံုးေသာ တိန္ညင္ၾကက္မ်ားသည္ ၾကက္မ်ားမဟုတ္ၾက] အနက္ကြဲအဆုိဟူသည္ကား အနက္တူ မဟုတ္ေသာအဆို ျဖစ္၏။ ၎တြင္ ကတၱားႏွင့္ ၀ါစကပုဒ္တို႔သည္ သီးျခားလြတ္လပ္စြာ တည္ရွိေနၾကသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ `ေၾကာင္မ်ားအားလံုးသည္ ၾကြက္ခုတ္ေလ့ရွိၾကသည္´ ဟူေသာအဆိုမွာ အနက္ကြဲအဆို ျဖစ္ပါသည္။

[ဤ အနက္တူ၊ အနက္ကြဲအဆိုၾကား ျခားနားခ်က္မွာ `လိုအပ္အမွန္´(Necessary Truth) ႏွင့္ `ျဖစ္တန္ေျခအမွန္´ (Contingent Truth) ႏွစ္ခုၾကား ျခားနားမႈႏွင့္ သဏၭာန္တူသည္။ လိုအပ္အမွန္ ဆိုသည္မွာ ျငင္းပယ္ရန္ အတြင္း၀ိေရာဓိျဖစ္ေနေသာအဆိုျဖစ္ၿပီး ထို႔ေၾကာင့္ပင္ အျမဲ မွန္ကန္မႈရွိေပသည္။ ျဖစ္တန္ေျခအမွန္သည္မူ မွန္ခ်င္မွန္မည္၊ မွားခ်င္လည္းမွားမည္။ ေသခ်ာမႈမရွိေပ။ ဥပမာအားျဖင့္ `ဆ႒ဂံတစ္ခုတြင္ ေထာင့္ေျခာက္ေထာင့္ ပါရွိသည္´ ဟူေသာ အဆိုသည္ လိုအပ္အမွန္ျဖစ္ၿပီး ၎အား `ဆ႒ဂံတစ္ခုတြင္ ေထာင့္ေျခာက္ေထာင့္ မပါရွိ´ ဟု ျငင္းပယ္ရန္ မျဖစ္ႏိုင္ေပ။ `ကိတ္မုန္႔မ်ားသည္ ၀ိုင္းေသာ သဏၭာန္ရွိသည္´ ဟူေသာ အဆိုမွာ ျဖစ္တန္ေျခအမွန္သာျဖစ္ၿပီး မွန္ျခင္း၊ မွားျခင္း ႏွစ္မ်ဳိးလုံး ျဖစ္ႏိုင္ေနေပသည္။

အေစာပိုင္း ဒႆနပညာရွင္မ်ားအေနျဖင့္ ကနဦး (a priori) ႏွင့္ ေနာက္က် (a posteriori) အဆိုမ်ားကို အနက္တူ/အနက္ကြဲ (Analytic/synthetic) အဆိုႏွင့္ အဓိပၸာယ္အတူတူဟု သတ္မွတ္ခဲ့ၾကေသာ္လည္း ကန္႔က သေဘာမတူခဲ့ေပ။ အဆိုပါ ကြဲျပားမႈႏွစ္ရပ္မွာ အတိအက် ထပ္တူမက်ဘဲ ယုတၱိဆိုင္ရာ ေပါင္းစပ္မႈ ေလးမ်ဳိး ထြက္ေပၚလာႏိုင္သည္ဟု သူက ဆိုခဲ့၏။

၁)     အနက္တူ ေနာက္က် ဆံုးျဖတ္မႈအား ထည့္သြင္းစဥ္းစားရန္မလို။ အေျခခံအရ မွန္ကန္ၿပီးျဖစ္ေသာ အေတြ႕အၾကံဳမွ ကၽြန္ေတာ္တို႔ သင္ၾကားစရာ မလိုေတာ့ျခင္းေၾကာင့္ျဖစ္သည္။

၂)    အနက္ကြဲ ေနာက္က် ဆံုးျဖတ္မႈသည္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ အေတြ႕အၾကံဳမ်ားမွ ထြက္ေပၚလာသည္။

၃)    အနက္တူ ကနဦး ဆံုးျဖတ္မႈသည္ အေျခခံအားျဖင့္ မွန္ကန္ၿပီး ယုတၱိနည္းက် အမွန္တရား ပါ၀င္သည္။

၄)    အနက္ကြဲ ကနဦး ဆံုးျဖတ္မႈသည္ ၎ပါ ကတၱား-၀ါစက ခ်ိတ္ဆက္မႈအား သံုးသပ္ျခင္းသက္သက္၊ ၀ိေရာဓိေဖာ္ေဆာင္ျခင္းနည္း အားျဖင့္ မွန္ကန္ေၾကာင္း သက္ေသျပႏိုင္ျခင္းမရွိ။ သို႔ရာတြင္ ၎သည္ မွန္ကန္ၿပီး အေတြ႕အၾကံဳအေပၚတြင္ မွီတည္ထားျခင္းမရွိ။

အေစာပိုင္း ဒႆနပညာရွင္မ်ားအေနျဖင့္ အနက္ကြဲ ကနဦး ဆံုးျဖတ္မႈအား ထည့္သြင္းစဥ္းစားျခင္း မျပဳသည့္အတြက္ အၾကပ္ေတြ႕ခဲ့ၾကသည္ဟု ကန္႔က ဆို၏။ ဟွဴမ္းက သခ်ၤာပညာသည္ အနက္တူ ကနဦး အဆိုျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ၎၏ သံသယအျမင္မွ ကင္းလြတ္သည္ဟု ယူဆသည္။ သို႔ေသာ္ ကန္႔က သခ်ၤာဆိုင္ရာ အမွန္မ်ားမွာ အနက္ကြဲ ကနဦး မ်ားသာျဖစ္သည္ဟု ေဖာ္ျပသည္။ ဟွဴမ္းက က်ဳိးေၾကာင္းဆက္ႏြယ္မႈ တရားသည္ အနက္တူမဟုတ္၊ ထို႔ေၾကာင့္ပင္ ၎၏ မွန္ကန္မႈအား ကၽြန္ေတာ္တို႔ ေသခ်ာျခင္းမရွိဟု ဆိုသည္။ ယင္းအဆိုအား ကန္႔က အနက္တူမဟုတ္ေသာ္လည္း ယင္းတို႔သည္ ကနဦးမ်ား ျဖစ္ၾကသည္ဟု တုန္႔ျပန္ခဲ့သည္။ ဤတြင္ ကန္႔အေနျဖင့္ အဓိကျပႆနာႏွင့္ ရင္ဆိုင္ရေလသည္။

အနက္ကြဲ ကနဦး ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ား မည္ကဲ့သို႔ ျဖစ္ႏိုင္သနည္း။ The Critique of Pure Reason က်မ္းမွာ အဆိုပါေမးခြန္းအတြက္ အေျဖပင္ျဖစ္သည္။

ကန္႔မတိုင္ခင္က ဒႆနပညာရွင္မ်ားသည္ ၀တၳဳတို႔၏ သဘာ၀အား အာရံုအမ်ဳိးမ်ဳိးမွ လက္ခံရရွိျခင္းအားျဖင့္သာ စူးစမ္းေလ့လာခဲ့ၾကသည္။ သို႔ရာတြင္ ကန္႔က `ရွိမႈ´ အစား `သိမႈ´ ကို တူးဆြခဲ့သည္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ မည္သို႔မည္ပံု သိရွိပါသလဲ။ သူက အနက္ကြဲ ကနဦး ဆံုးျဖတ္မႈအတြက္ အေျခခံသည္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ စိတ္ထဲတြင္ အတြင္းသား ပံုစံအေနျဖင့္တည္ရွိၿပီး၊ ယင္း၏ သဘာ၀ အျပဳအမူမ်ားျဖင့္ပင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ စဥ္းစားေတြးေခၚမႈမ်ား လႈပ္ရွားလည္ပတ္သည္ဟုဆိုသည္။ ယင္း ဒႆနအား ကန္႔က `သဘာ၀လြန္´ (Transcendental) ဟု ေခၚၿပီး အာရံု-အေတြ႕အၾကံဳသေဘာမွ ပိုမိုလြန္ကဲေနျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ သဘာ၀လြန္ ဒႆနအား ကန္႔၏ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္အတိုင္းဆိုေသာ္ လူသားအသိဉာဏ္ရွိ ကနဦး အားလံုး၏ စနစ္တက် ရွင္းလင္းဖြင့္ဆိုခ်က္တစ္ရပ္၊ သို႔မဟုတ္ `ဆင္ေျခစစ္စစ္ နိယာမ´ (the principle of pure reason) ဟု ေခၚဆိုသည္။ ၎တြင္ အၾကမ္းထည္အာရံုမ်ားမွ အၿပီးသတ္ အေခ်ာထည္ အေတြးသို႔ အသြင္ေျပာင္းရန္အတြက္ အဆင့္ႏွစ္ဆင့္ ရွိသည္။ ပထမအဆင့္မွာ အာရံုသိမႈပံုစံမ်ားအား လက္ေတြ႕အသံုးခ်ျခင္းအားျဖင့္ အာရံုတို႔၏ သဟဇာတျဖစ္မႈ အေျခအေန၊ ေနရာႏွင့္ အခ်ိန္တို႔ ျဖစ္သည္။ ဒုတိယအဆင့္မွာ အာရံုသိမႈမ်ား သဟဇာတျဖစ္ျခင္းမွ သေဘာတရားဆီသို႔ ကူးေျပာင္းျခင္းျဖစ္သည္။ ကန္႔က ပထမအဆင့္အား `သဘာ၀လြန္ရသ´ (Transcendental Aesthetic)၊ ဒုတိယအဆင့္အား `သဘာ၀လြန္ယုတၱိ´ (Transcendental Logic) ဟု ေခၚဆိုသည္။

အေတြ႕အၾကံဳ၀ါဒီမ်ားအေနျဖင့္ စိတ္အား tabula rasa ေခၚ `အျပဳခံဖေယာင္း´ သဖြယ္ ယူဆၾကၿပီး အာရံုတို႔ကို အသံုးခ်ျခင္းအားျဖင့္ အသြင္ေျပာင္းပံုေပၚလာျခင္းျဖစ္သည္ဟု ယံုၾကည္ၾကသည္။ ၎တို႔ သတိမျပဳမိသည့္အရာမွာ စိတ္သည္ အာရံုမ်ားအား လက္ခံရံုသက္သက္ျဖစ္ေသာ အျပဳခံ အဂၤါတစ္ခု မွ်မဟုတ္ဘဲ ေရြးခ်ယ္ျခင္း၊ ေပါင္းစပ္ျခင္း၊ ညႊန္ၾကားျခင္း စသည့္ အျပဳသေဘာမ်ားကိုပါ လုပ္ေဆာင္ၿပီး အာရံုမ်ားအား စိတ္ကူးအသြင္သို႔ ေျပာင္းလဲေစသည္။ စိတ္သည္ အာရံုမ်ားအား လက္ခံေသာ္လည္း အရာ၀တၳဳမ်ားကိုမူ ခံစားသိျမင္သည္ဟူေသာအခ်က္အား ၎တို႔ ေမ့ေလ်ာ့ေနခဲ့ၾကသည္။

`အာရံုခံျခင္း´ (Sensation) သည္ လႈံ႕ေဆာ္မႈကို သတိျပဳမိျခင္းျဖစ္ၿပီး အာရံုတစ္ခုခ်င္းစီသည္ သီးျခားအမွီအခိုကင္းစြာ အာရံုခံရယူသည္။ အရသာအား လွ်ာ၊ အသံအား နား၊ အလင္းေရာင္အား မ်က္လံုး စသည္။ ယင္းတို႔သည္ အသိပညာအျဖစ္သို႔ မေရာက္ေသး။ စိတ္သည္ အရာတစ္ခု၏ အဆိုပါ အာရံုခံမ်ားအားလံုးကို ေနရာႏွင့္ အခ်ိန္တစ္ခုအတြင္း အုပ္စုဖြဲ႕ၿပီးေနာက္ ကၽြန္ေတာ္တို႔အေနျဖင့္ အရာ၀တၳဳတစ္ခုကို `သိရွိ´ လာရသည္။ ယင္းသည္ `အာရံုသိမႈ´ (Perception) ျဖစ္သည္။ ဤသည္မွာ အာရံုခံျခင္းမွ အသိပညာဆီသို႔ ေပါင္းစပ္ဖြဲ႕စည္းၿပီး သဟဇာတျပဳသြားေသာ ျဖစ္စဥ္ျဖစ္ပါသည္။

ေနရာႏွင့္အခ်ိန္သည္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ စိတ္အတြင္းထဲတြင္သာ တည္ရွိျခင္းျဖစ္ၿပီး ျပင္ပကမၻာတြင္ တည္ရွိမေနေပ။ အာရံုသိမႈတြင္ အရာ၀တၳဳေၾကာင့္ျဖစ္ေပၚလာေသာ အစိတ္အပိုင္းတစ္ရပ္သည္ အာရံုခံျခင္းျဖစ္ၿပီး၊ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ စိတ္တြင္း ကိရိယာေၾကာင့္ျဖစ္ေပၚလာေသာ အစိတ္အပိုင္းအား အာရံုသိမႈပံုစံမ်ား (Forms of perception) ဟု ေခၚဆိုသည္။ ၎သည္ အာရံုခံအစိတ္အပိုင္းတစ္ခု မဟုတ္သည့္အတြက္ ျပင္ပကမၻာႀကီး၏ အစိတ္အပိုင္းတစ္ရပ္ မဟုတ္ႏိုင္ေတာ့။ ေနရာႏွင့္ အခ်ိန္သည္ အရင္းအႏွစ္က်ေသာ ကနဦးအေတြးထည္တစ္ရပ္ျဖစ္ၿပီး အာရံုသိမႈမ်ားအားလံုးအတြက္ လိုအပ္ေသာ အေျခအေနျဖစ္သည္။ ၎တို႔သည္ အာရံုခံႏိုင္သည့္ ထိုးထြင္းသိ၏ စစ္မွန္ေသာပံုစံမ်ား ျဖစ္ၿပီး ၎တို႔အတြင္းမွသာ အခ်ိန္ႏွင့္ ေနရာအတြင္း ရွိတည္သည့္အရာအားလံုးကို ကၽြန္ေတာ္တို႔ ခံစားသိျမင္ျခင္း ျဖစ္သည္။ လူတစ္ေယာက္သည္ အနီေရာင္မ်က္မွန္အား ၀တ္ဆင္ထားလွ်င္ သူ ျမင္ျမင္သမွ် အရာတိုင္းသည္ နီေနေပလိမ့္မည္။ အလားတူစြာ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ စိတ္သည္ `ေနရာ-အခ်ိန္´ (Spatio-tempral) မ်က္မွန္မ်ားအား မခၽြတ္တမ္း၀တ္ထားသည္ဟု ဆိုႏိုင္ၿပီး ကၽြန္ေတာ္တို႔ သိျမင္ခံစားသမွ် အရာရာတိုင္းသည္ ေနရာႏွင့္ အခ်ိန္အတြင္းထဲတြင္ပင္ တည္ရွိေနရမည္ ျဖစ္ေပသည္။

ေနရာ (Space) အား လူသား၏ စိတ္မွ ထြက္ေပၚလူျခင္းျဖစ္သည္ဟု လိုက္ဘနိဇ္က ဆိုခဲ့သည္။ နယူတန္က ေနရာသည္ ပကတိတရားျဖစ္သည္ဟု ယူဆသည္။ ကန္႔က ေနရာသည္ အရာ၀တၳဳမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ ဓမၼဒိ႒ာန္က်ၿပီး၊ ကၽြန္ေတာ္တို႔အျမင္တြင္ ပံုေပၚလာသည့္အတိုင္းသာ ျဖစ္သည္။ အျခားတစ္ဘက္တြင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ အာရံုသိမႈမွ ကင္းလြတ္၍ အရာ၀တၳဳမ်ားအား `ကိုယ္တိုင္အတြင္းသား´ (Things-in-themselves) အရာမ်ား [သူ႔သေဘာသူေဆာင္ေနေသာ၊ လူသားမ်ားမရွိေသာ ကမၻာႀကီးအား ျမင္ၾကည့္ပါ] ဟု ယူဆလွ်င္ေသာ္ ပုဂၢလဒိ႒ာန္က်သည္ဟု ဆို၏။

အခ်ိန္ႏွင့္ ေနရာသည္ ကနဦး [အရာအားလံုးထက္အရင္] သာျဖစ္ၿပီး (လူသား၏) အားလံုးေသာ အာရံုသိမႈမ်ားက ၎တို႔အား သိျမင္ၿပီး၊ ႀကိဳတင္ယူဆလိုက္ၾကသည္။ အခ်ိန္ႏွင့္ေနရာတို႔၏ ျပင္ပမွ အရာတစ္ခုခုအား ကၽြန္ေတာ္တို႔ စဥ္းစားၾကည့္ႏိုင္ျခင္း မရွိ။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ အာရံုသိမႈမ်ားမွ `အခ်ိန္ေနရာမ်က္မွန္´ အား ကၽြန္ေတာ္တို႔ မခၽြတ္ႏိုင္ျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ပင္ အခ်ိန္ႏွင့္ေနရာတို႔၏ ဥပေဒမ်ားျဖစ္ေသာ သခ်ၤာဥပေဒသမ်ားသည္လည္း ကနဦး မ်ားသာ ျဖစ္ေပသည္။

ကိုယ္တိုင္အတြင္းသား အရာမ်ားသည္ အာရံုခံမႈ၏ အေၾကာင္းရင္းျဖစ္သည္ဟု ကန္႔က ယံုၾကည္ေသာ္လည္း ၎တို႔သည္ သိရွိႏိုင္ျခင္းမရွိဟုလည္း သူက ဆို၏။ ၎တို႔သည္ အခ်ိန္ႏွင့္ေနရာ ေဘာင္အတြင္း မတည္ရွိ။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ အခ်ိန္ႏွင့္ေနရာ ဟူသည္မွာ (လူသား၏) အာရံုသိမႈ ပံုစံရပ္သာ ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ဤသည္က ကၽြန္ေတာ္တို႔ ခံစားသိျမင္ႏိုင္သည့္အရာအားလံုးတြင္ သခ်ၤာပညာအား အသံုးခ်ႏိုင္ေသာ္လည္း ျပင္ပကမၻာႀကီးအား ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ အာရံုသိမႈမ်ားမွ လြတ္ကင္းေနသည္ဟု ယူဆလိုက္ေသာ အခါတြင္မူ အသံုးခ်ႏိုင္မည္မဟုတ္ဟု ဆိုလိုရာေရာက္သည္။

>>> ဆက္ရန္

ေတဇာ (လေရာင္လမ္း)