စပင္ႏိုဇာ (သို႔) ရထားလမ္းအတိုင္း ေလွ်ာက္လွမ္းခဲ့သူ

(၁၆၃၂-၁၆၇၇)

`ဆင္ျခင္တံုတရား၏ အလံုးစံု ကြပ္ကဲမႈေအာက္၌ လြတ္လပ္ေသာ ခြင့္ျပဳခ်က္ႏွင့္ ေနထိုင္ေသာ လူသည္သာ လြတ္လပ္သူ ျဖစ္ၿပီး ကိုယ္ပိုင္ လြတ္လပ္မႈအား ရယူပိုင္ဆိုင္ႏုိင္ေပလိမ့္မည္´ ဟု ဒတ္ခ်္ ဒႆနပညာရွင္ စပင္ႏိုဇာက ေၾကြးေက်ာ္ခဲ့သည္။ [1] စပင္ႏိုဇာသည္ အႀကီးက်ယ္ဆံုး ေခတ္သစ္ဒႆနပညာရွင္မ်ားထဲမွ တစ္ဦးျဖစ္ၿပီး သူ၏ ဒႆနေၾကာင့္သာမဟုတ္ဘဲ၊ သူ၏ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးႏွင့္ အက်င့္စ႐ိုက္၏ စင္ၾကယ္မႈေၾကာင့္လည္း သူ႔အား အမွတ္ရၾက၏။ သူ႔အား `ကမၻာေပၚတြင္ အသက္ရွင္ေနထိုင္ခဲ့ေသာ ဘုရားအား မယံုၾကည္ဆံုး `ဘုရားမဲ့၀ါဒီ´ (Atheist) တစ္ဦး´ [2] အျဖစ္ ညႊန္းဆိုၿပီး၊ သူ႔ ေခတ္ကာလက ေခတ္သစ္ စာသင္သားမ်ားအေနျဖင့္ သူ၏ ႀကီးက်ယ္ေသာ ဉာဏ္ပညာအား ေလးစားအားက်ျခင္း၊ ခ်စ္ခင္ျခင္းမ်ား မျပဳဘဲ မေနႏိုင္ၾကဟု ဆို၏။ `ရပ္ဆဲ´ (Russell) က `ဒႆနပညာရွင္ႀကီးမ်ားထဲတြင္ အျမင့္ျမတ္ဆံုးႏွင့္ ခ်စ္ခင္ဖြယ္အေကာင္းဆံုး ပုဂၢိဳလ္´ [3] ဟု ေခၚဆိုသည္။ ေခတ္သစ္ ဒႆနပညာရွင္ အမ်ားစုကလည္း စပင္ႏိုဇာ၏ အက်င့့္စရိုက္အေပၚ အေကာင္းျမင္အယူအဆမ်ား အလားတူ ထားရွိၾကပါသည္။

စပင္ႏိုဇာသည္ ေပၚတူဂီႏိုင္ငံမွ အမ္စတာဒမ္ (Amsterdam) [နယ္သာလန္ႏိုင္ငံ၏ ၿမိဳ႕ေတာ္] ၿမိဳ႕ေတာ္သို႔ အာဏာပိုင္မ်ား၏ အဓမၼစစ္ေဆးေမးျမန္းမႈမ်ားမွ လြတ္ေျမာက္ရန္ တိမ္းေရွာင္လာခဲ့သည့္ ဂ်ဴးလူမ်ဳိးမ်ားမွ တစ္ဦးျဖစ္သည္။ ဂ်ဴးယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ ဘာသာေရးစနစ္အတိုင္း ပညာသင္ယူတတ္ေျမာက္ခဲ့ၿပီး ထူးခၽြန္သည့္ ေက်ာင္းသားတစ္ဦး ျဖစ္သည္။ သို႔ရာတြင္ မၾကာခင္ပင္ ဘာသာေရးပညာ (Theology) ၏ မ်ားစြာေသာ ျပႆနာရပ္မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ သံသယမ်ား စတင္ျဖစ္ပြားလာခဲ့ၿပီး ဤသည္က သူ႔အား ႐ိုးရာဂ်ဴးဓေလ့ထံုးမ်ားမွ ေသြဖည္လာမႈကို တိုးပြားေစခဲ့သည္။ ဒႆနိကေဗဒပညာရပ္အား သင္ယူခဲ့ၿပီး `ေဒးကား´ (Descartes) ၏ လႊမ္းမိုးမႈ အေတာ္ႀကီးမားစြာ ရွိခဲ့သည္။ သူ၏ ေထာ္ေလာ္ကန္႔လန္႔ (Heretical) အေတြးအေခၚမ်ား စတင္ျပန္႔ႏွံ႔သြားခဲ့ၿပီးေနာက္ ၁၆၅၆ ခုႏွစ္တြင္ ဂ်ဴးလူမ်ဳိး အသိုင္းအ၀ိုင္း၏ စြန္႔ပစ္ ဖယ္က်ဥ္ျခင္းကို ခံခဲ့ရသည္။ သူ႔အား လုပ္ၾကံသတ္ျဖတ္ရန္ ႀကိဳးပမ္းမႈမ်ားပင္ ရွိခဲ့သည္။ နာက်ည္းေျခာက္ျခားဖြယ္ အထီးက်န္စြန္႔ပစ္ခံရမႈအတြင္း က်ေရာက္ေနေသာ သူ၏အျဖစ္အား စပင္ႏိုဇာ သတိျပဳမိခဲ့ၿပီး က်န္ရွိေသာဘ၀အား သူ၏ အေတြးအေခၚ ဖြံ႕ၿဖိဳးေရးအတြက္ ျမဳပ္ႏွံကာ ေအးခ်မ္းဆိတ္ၿငိမ္စြာ ကုန္လြန္ေစခဲ့သည္။ သူ႔ဘ၀သက္တမ္းတစ္ေလွ်ာက္ စာအုပ္ အနည္းငယ္ခန္႔သာ ပံုႏွိပ္ထုတ္ေ၀ခဲ့ၿပီး သူ၏ အထင္ကရ စာအုပ္တစ္အုပ္ျဖစ္သည့္ `ဂ်ီၾသေမႀတီနည္းက် သရုပ္ျပ က်င့္၀တ္ပညာ´ (Ethics Geometrically Demonstrated) စာအုပ္အား သူကြယ္လြန္ၿပီးေနာက္တြင္ ပံုႏွိပ္ထုတ္ေ၀ခဲ့၏။

`ႏိုင္ငံေတာ္ႏွင့္ ဘာသာေရးဆိုင္ရာ တရား၀င္စာခ်ဳပ္´ (Tractatus Theologico – Politicus) တြင္ `အဆင့္ျမင့္ ေ၀ဖန္ေရး´ (Higher Criticism) ေခၚ သမၼာက်မ္းစာဆိုင္ရာ ေ၀ဖန္ေရး၏ ေႏွာင္းပိုင္း အားထုတ္မႈမ်ားအတြက္ စပင္ႏိုဇာက အေျမာက္အမ်ား ႀကိဳတင္ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ သမၼာက်မ္းစာသံုး ဘာသာစကားသည္ ရည္ရြယ္ရင္းရွိရွိ၊ ေစတနာပါပါ [ဤတြင္ `ေစတနာ´ ဟူေသာ စကားလံုးအား ေကာင္းျမတ္ေသာစိတ္သေဘာထားတစ္ခုဟု အနက္ယူမလြဲေစဘဲ ေစ့ေဆာ္တိုက္တြန္းမႈ ဟုသာ ယူပါ] ေရးသားထားေသာ ပံုေဆာင္ျပယုဂ္ မ်ားသာျဖစ္ၿပီး `ပေရာဖွက္´ [တမန္ေတာ္] ႀကီးမ်ားသည္ ၎တို႔၏ အေတြးအေခၚ အယူအဆမ်ားအား ယံုတမ္းပံုျပင္ဆန္ဆန္ ေဖာ္ျပထားကာ ပညာမတတ္ေသာ လူထုႀကီး နားလည္ႏုိင္ေစရန္ႏွင့္ ၎တို႔အား ၾသဇာလႊမ္းမိုးႏိုင္ေစရန္ ႀကိဳးစားထားျခင္းသာ ျဖစ္သည္ဟု စပင္ႏိုဇာက ေထာက္ျပခဲ့၏။ ၎တို႔၏ အႏၱိမ ရည္မွန္းခ်က္မွာ ဘာသာေရးဆိုင္ရာ အေတြးအေခၚမ်ားအား ယုတၱိႏွင့္ က်ဳိးေၾကာင္းနည္းက် ဖြင့္ဆိုျပရန္ မဟုတ္ဘဲ၊ မိမိတို႔ကိုယ္တိုင္အား လူထုႀကိဳက္အျဖစ္ ေခ်ာ့ျမွဴေသြးေဆာင္ရန္ ေဖာ္ထုတ္ထားသည့္ ပံုစံသာျဖစ္သည္။ ဤသည္မွာ ဘုရားတန္ခိုး (Miracles) ႏွင့္ သဘာ၀လြန္ ျဖစ္ရပ္မ်ား ေဖာင္းပြေနရျခင္း၏ အေၾကာင္းရင္းပင္ ျဖစ္၏။ သဘာ၀တရား ရပ္ဆိုင္းသြားသည့္ အခ်ိန္က်မွသာ ထာ၀ရဘုရားသည္ အလုပ္လုပ္လိမ့္မည္ဟု လူတို႔ယံုၾကည္ရန္ ေရွး႐ႈေန၏။ ၎တို႔ (ပေရာဖွက္တို႔) က ထာ၀ရဘုရားႏွင့္ သဘာ၀တရားသည္ ကြဲျပားေသာ ဂုဏ္ရည္ႏွစ္ရပ္ ျဖစ္သေယာင္ လွည့္ဖ်ားထားၿပီး အမွန္တကယ္တြင္မူ အဆိုပါႏွစ္ခုသည္ ကြဲျပားျခင္းမရွိ။ က်မ္းစာအတြင္းမွ ဥပမာျပယုဂ္မ်ားအား အခ်က္အလက္အျဖစ္ အနက္ျပန္ဆိုျခင္းျဖင့္ စပင္ႏိုဇာက က်မ္းစာတြင္ ဆင္ေျခတို႔ႏွင့္ ဆန္႔က်င္ဘက္ မပါရွိဘဲ ဘာသာေရးထူေထာင္သူ ေခါင္းေဆာင္ႀကီးမ်ား၏ နက္နဲခိုင္ခံေသာ ထိုးထြင္းဉာဏ္ကို ဖြင့္လွစ္ျပသည္ဟုလည္း ေထာက္ျပခဲ့သည္။

က်င့္၀တ္ပညာသည္ စစ္မွန္ၿပီး အေရးႀကီးလွသည္။ အေၾကာင္းမွာ ဒႆနိကေဗဒအား အလြန္ကြဲျပားသည့္ `ဟန္´ (Manner) မ်ားျဖင့္ တင္ဆက္ျခင္းေၾကာင့္ပင္ ျဖစ္၏။ ထိုထဲမွ တစ္ခုမွာ ဂ်ီၾသေမႀတီနည္းျဖစ္သည္။ ဒႆနိကေဗဒပညာရပ္အား သခ်ၤာပညာကဲ့သို႔ စံပံုစံတစ္ရပ္အျဖစ္ ၾကည့္ျမင္သင့္ေၾကာင္း ေဒးကားက ဆိုခဲ့ေသာ္လည္း သူကိုယ္တိုင္မူ အဆိုပါကိစၥအတြက္ ေလာက္ေလာက္လားလား အားထုတ္ခဲ့ျခင္း မရွိေပ။ ဤကြက္လပ္အား စပင္ႏိုဇာက ျဖည့္ခဲ့ျခင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။ သီအိုရီမ်ား၊ မူလအမွန္တရားမ်ား (Axioms)၊ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္မ်ား သံုးစြဲကာ ယူကလစ္ (Euclid) ပံုစံအားျဖင့္ ေဖာ္ျပထားေသာ သူ၏ အေတြးအေခၚမ်ားပင္ ျဖစ္သည္။ ဤသည္က သူ႔အား ဖတ္႐ႈနားလည္ရန္ ခက္ခဲျခင္းကို ျဖစ္ေပၚေစသည္။ မူလအမွန္တရားႏွင့္ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္ အနည္းငယ္ျဖင့္ သူက စတင္ခဲ့ၿပီး သူ၏ ဒႆနတစ္ရပ္လံုးအား ၎တို႔မွ ထုတ္ယူနိဂံုးဆြဲသည္။ သူ၏ အားထုတ္မႈမ်ားမွာ ေျပာင္ေျမာက္လွၿပီး က်င့္၀တ္ပညာအား ေလ့လာသူမ်ားအေနျဖင့္ (စပင္ႏိုဇာ၏ အားထုတ္မႈမ်ားအား) ေလးစားခ်င္စရာ ေကာင္းလွေပသည္။ မည္သို႔ပင္ျဖစ္ေစ ဤသည္က စပင္ႏိုဇာ၏ `ဆင္ျခင္တံုအဓိက၀ါဒ´ (Rationalism) အား ကိုင္စြဲထားမႈကို ေဖာ္ျပေနေပသည္။ သူက ယုတၱိေဗဒသရုပ္ခြဲႏွင့္ ကိုယ္တိုင္သက္ေသျပ `မူလအမွန္တရားမ်ား´ မွ ထုတ္ယူဆင္ျခင္ျခင္းျဖင့္ လူသားဘ၀ႏွင့္ စၾက၀ဠာႀကီးတစ္ခုလံုးအား နားလည္သေဘာေပါက္ႏိုင္သည္ဟု ယံုၾကည္သူ ျဖစ္သည္။ [သခ်ၤာပညာရပ္တြင္ ေပးခ်က္မ်ားမွ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ အေျဖတစ္ခု ရွာေဖြေသာ နည္းလမ္းျဖင့္ ဆင္တူ၏] ေဒးကားသည္လည္း ဤသို႔ယံုၾကည္ေသာ ဆင္ျခင္တံုအဓိက၀ါဒီတစ္ဦးျဖစ္ၿပီး ေနာက္တစ္ဦးမွာ `လိုက္ဘနိဇ္´ (Leibniz) ျဖစ္ပါသည္။ ၎တို႔သံုးဦးသည္ ဒႆနိကေဗဒ၏ ဆင္ျခင္တံုအဓိက ရိုးရာ အမာခံမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ သိပၸံနည္းက်အျမင္မ်ား ေရွ႕ေရာက္လာျခင္းႏွင့္အတူ ထို ဆင္ျခင္တံုအဓိက၀ါဒမွာ ေခတ္ကုန္ခဲ့ရၿပီ ျဖစ္သည္။ ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာမႈ (Observation) ႏွင့္ စမ္းသပ္မႈမ်ားအားျဖင့္ စၾက၀ဠာႏွင့္ ကမၻာႀကီး၏ အခ်က္အလက္မ်ားအား ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ႏိုင္သည္ဟု တစ္ဘက္သတ္ယံုၾကည္ေနရန္ မျဖစ္ႏိုင္ေတာ့ေပ။ သီအိုရီႏွင့္ ဆင္ျခင္တံုတရား သီးသန္႔အားျဖင့္ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ျခင္း မရွိပါ။

က်င့္၀တ္ပညာတြင္ အပိုင္းသံုးပိုင္း ပါ၀င္သည္ကို ေတြ႕ရွိႏိုင္သည္။ ပထမအပိုင္းမွာ စပင္ႏိုဇာ၏ `တကၠေဗဒ´ (Metaphysics) [*] ၊ ဒုတိယမွာ စိတ္ခံစားမႈ သီအိုရီႏွင့္ တတိယမွာ က်င့္၀တ္ပညာ၏ သီအိုရီအား ရွင္းလင္းျခင္းအပိုင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဤသည္တို႔မွာ စပင္ႏိုဇာ၏ မူပိုင္အက်ဆံုးေသာ အပိုင္းမ်ားျဖစ္သည္ဟု ဆိုႏိုင္ေကာင္း၏။

စပင္ႏိုဇာသည္ `သဘာ၀တရားႏွင့္ ထာ၀ရဘုရားသည္ တူညီသည္ဟု လက္ခံေသာ ၀ါဒ´ (Pantheism) [-] ႏွင့္ `ဧက၀ါဒ´ (Monism) [အရွိတရားသည္ တစ္ခုတည္းေသာ အေျခခံ အရာ၀တၳဳ၊ သို႔မဟုတ္ ျဒပ္ သာ ပါ၀င္သည္ဟု လက္ခံေသာ၀ါဒ။ ဆန္႔က်င္ဘက္အားျဖင့္ `ဗဟု၀ါဒ´ (Pluralism) ေခၚ အရွိတရားသည္ မ်ားစြာေသာ အေျခခံ အရာ၀တၳဳ၊ သို႔မဟုတ္ ျဒပ္ မ်ား ပါ၀င္သည္ဟု လက္ခံေသာ ၀ါဒႏွင့္ ခ်ိန္ထိုးၾကည့္ႏိုင္သည္။ ဥပမာ- ဗုဒၶဘာသာတြင္ ေျမ၊ ေရ၊ ေလ၊ မီး။ ဓာတ္ႀကီးေလးပါး။ -ဘာသာျပန္သူ-] ဘက္မွ ရပ္တည္သူတစ္ဦး ျဖစ္ပါသည္။ ေဒးကားမွာမူ `ဒြိ၀ါဒီ´ (Dualist) တစ္ဦးျဖစ္ၿပီး၊ ကမၻာႀကီးအား စိတ္ႏွင့္ ရုပ္ဟူသည့္ ထူးျခားထင္ရွားသည့္ ၀တၳဳႏွစ္ခုျဖင့္သာ ဖြဲ႕စည္းထားသည္ဟု ယံုၾကည္သူျဖစ္၏။ ေဒးကားအေနျဖင့္ ဘုရားသခင္အား ကြဲျပားသည့္ သီးသန္႔ ၀တၳဳတစ္ခုအျဖစ္၊ စိတ္ႏွင့္ရုပ္တို႔ထက္ သာလြန္ျမင့္ျမတ္သည္ဟု ယံုၾကည္ေသာ္လည္း ကမၻာသည္ ဘုရားသခင္မွ တသီးတစ္သန္႔ တည္ရွိေနျခင္းမ်ဳိး မဟုတ္ေပ။ စပင္ႏိုဆာအဖို႔မူ `ဘုရားသခင္´ ဟု သူက ေခၚေ၀ၚေသာ ၀တၳဳတစ္မ်ဳိးတည္း အေပၚတြင္သာ ယံုၾကည္၏။ ကမၻာႀကီး၏ ေနာက္ကြယ္မွ အေျခခံ အရွိတရားသည္ တစ္မ်ဳိးတည္းသာရွိၿပီး အားလံုးေသာ တစ္သီးပုဂၢလ၊ သို႔မဟုတ္ တစ္သီးတစ္ျခား အရာမ်ားမွာ ၎၏ ျခားနားေသာ ပံုစံမ်ားသာျဖစ္သည္ဟု စပင္ႏိုဇာက ယံုၾကည္သည္။ ၎တို႔အား စပင္ႏိုဇာက Modes ဟု ေခၚေ၀ၚသံုးစြဲၿပီး ၀တၳဳ၏ ယာယီေဖာ္ျပခ်က္တစ္ရပ္ျဖစ္သည္ဟု ဆိုလိုသည္။ သင္၊ သင္၏အိမ္၊ မတူညီသည့္ တိရိစၧာန္ႏွင့္ သစ္ပင္မ်ားအားလံုး၊ ဤကမၻာၿဂိဳဟ္ကိုယ္တိုင္သည္ Modes သာ ျဖစ္သည္။ `ယာယီအစီအစဥ္´ (Temporal Order) ႏွင့္ `ထာ၀ရ အစီအစဥ္´ (Eternal Order) ၾကားတြင္လည္း အျခား ထူးျခားကြဲျပားမႈတစ္ခု ရွိေသး၏။ ယာယီအစီအစဥ္သည္ တစ္သီးပုဂၢလ အရာမ်ားႏွင့္ တစ္သီးတျခား ျဖစ္ရပ္မ်ား ျဖစ္ၿပီး၊ ထာ၀ရ အစီအစဥ္သည္ အဆိုပါ အရာမ်ား၊ ျဖစ္ရပ္မ်ားအား ခ်ဳပ္ကိုင္စီမံေနေသာ ေလာက နိယာမမ်ား ျဖစ္သည္။ စပင္ႏိုဆာအေနျဖင့္ သဘာ၀အား မ်က္ႏွာစာႏွစ္ခုေအာက္မွ ႐ႈျမင္သည္။ Natura Naturata (ဘုရားသခင္၏ ဖန္ဆင္းမႈ၊ သို႔မဟုတ္ အျပဳခံ သဘာ၀) ၊ တစ္သီးတစ္ျခား အရာမ်ားႏွင့္ အက်ဳံး၀င္ သဘာ၀ ပါ၀င္သည့္အရာ ႏွင့္ Natura Naturans (ဖန္တီးေနေသာ သဘာ၀၊ သို႔မဟုတ္ လႈပ္ရွားသက္၀င္ေနသည့္ သဘာ၀) ၊ သက္၀င္လႈပ္ရွားေနေသာ၊ ဖန္တီးႏိုင္သည့္ သဘာ၀၏ မ်က္ႏွာစာဘက္ပိုင္း ျဖစ္ၿပီး ပထမ အက်ဳံး၀င္အျပဳခံသဘာ၀အား ျမွင့္တင္ေပး၏။ အဆိုပါ ျခားနားေသာ ထူးျခားကြဲျပားမႈမ်ား အားလံုးမွာ စပင္ႏိုဇာအေနျဖင့္ အနည္းႏွင့္အမ်ား တူညီေနသည္သာ ျဖစ္ပါသည္။ ၀တၳဳႏွင့္ Modes ၊ ထာ၀ရအစီအစဥ္ႏွင့္ ယာယီအစီအစဥ္၊ အျပဳသဘာ၀ႏွင့္ အျပဳခံသဘာ၀၊ ဘုရားသခင္ႏွင့္ ကမၻာေျမ စသည္။ အဆိုပါ `ေခါက္ခ်ဳိးမ်က္ႏွာစာမ်ား´ (Dichotomy) သည္ တူညီသည့္အရာ တစ္ခုတည္းအား ရွင္းျပထားသည့္ အဓိပၸါယ္တူ စကားလံုးမ်ားသာ ျဖစ္ပါသည္။

ထို႔ေၾကာင့္ စပင္ႏိုဇာသည္ ဘုရားသခင္အား `လူဇာတ္သြင္းျခင္း သေဘာ´ (Anthropomorphic concept) အား ျငင္းပယ္ျခင္းသို႔ ေရွး႐ႈခဲ့သည္။ ထိုအခ်က္အား လက္ခံျခင္း ရွိခ်င္မွရွိမည့္ သူမ်ားေသာ္မွ အမ်ားအားျဖင့္ ဘုရားသခင္ဟူသည့္ စိတ္ကူးထည္ တစ္ခုရွိတတ္ၾကေလသည္။ ဘုရင္တစ္ပါးကဲ့သို႔ ၾသဇာအာဏာရွင္ လူတစ္ေယာက္၏ ပံုရိပ္ေယာင္တစ္ခုအား စိတ္ထဲတြင္ သိျမင္ေနတတ္ျခင္းကို ဆိုလိုပါသည္။ ၾကယ္စင္မ်ားၾကား ဖင္ခ်ထိုင္ေနေသာ၊ ဂုဏ္သေရရွိ အဖိုသတၱ၀ါ တစ္ဦးပမာ ဘုရားသခင္အား ေတြးထင္ျခင္းသည္ လူသားမ်ား၏ ရိုးစင္းလွသည့္ ရူးသြပ္မႈသာ ျဖစ္သည္။ ႀတိဂံမ်ားတြင္သာ ဘာသာတရား ရွိမည္ဆိုပါလွ်င္ ၎တို႔၏ ဘုရားသခင္မွာ ေထာင့္သံုးေထာင့္ ပါ၀င္ေနေပလိမ့္မည္။ ဘုရားသခင္ဆိုသည့္အရာမွာ စၾက၀ဠာႀကီး၏ နိယာမမ်ားႏွင့္ ေနာက္ကြယ္ရွိ အေျခခံပံုစံရပ္သာျဖစ္သည္ဟု စပင္ႏိုဇာက ယံုၾကည္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ပင္ အရာအားလံုးတြင္ ဘုရားသခင္ ရွိေပသည္။

စပင္ႏိုဇာအေနျဖင့္ ဘုရားသခင္အား သဘာ၀မွ သီးျခားတည္ရွိေနသည္ဟူ မယူဆခဲ့။ `သဘာ၀´ နိယာမတရားမ်ား၏ စုဖြဲ႕မႈအား ဖယ္ရွားဖ်က္သိမ္းပစ္ၿပီးေနာက္ ၎၏ တည္ရွိမႈအား ေၾကြးေၾကာ္ႏိုင္သည့္္ ဘုရားသခင္ဟူေသာအရာတစ္ခု ရွိသည္ဟု သူက မယံုၾကည္ခဲ့ေပ။ ထိုမွတစ္ပါး ဘုရားသခင္သည္ သဘာ၀တရား၏ စည္းခ်က္ႏွင့္ အစီအစဥ္အားျဖင့္သာ ဖြင့္ဟႏိုင္ေသာ အရာျဖစ္သည္ဟု ယံုၾကည္သည္။ စပင္ႏိုဇာအေနျဖင့္ ဘုရားသခင္၏ ဆႏၵေတာ္ႏွင့္ သဘာ၀တရား၏ နိယာမမ်ားသည္ တူညီေသာ တစ္ခုတည္း အရာမ်ားသာ ျဖစ္ေပသည္။

စပင္ႏိုဇာျပ႒ာန္းသည့္ စၾက၀ဠာတြင္ေသာ္ သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းၿပီး၀ါဒ (Determinism) သည္ အရာရာအေပၚ အုပ္စီးထားၿပီး နိယာမမ်ားမွ မည္သည့္အရာမွ် လြတ္ေျမာက္ႏိုင္ျခင္း မရွိေပ။ အက်ဳိးဆက္အားျဖင့္ `လြတ္လပ္ေသာ စိတ္ဆႏၵႏွင့္ ေရြးခ်ယ္ခြင့္´ (Free Will) သည္ မရွိေတာ့။ ထို႔အတူ ေလာကျဖစ္ရပ္မ်ားတြင္လည္း `ၾကံဳႀကိဳက္တိုက္ဆိုင္မႈ´ (Chance) ဟူေသာ ဂုဏ္ရည္ မရွိေတာ့။ ရူပေဗဒ နိယာမမ်ားႏွင့္ အရာ၀တၳဳမ်ားကဲ့သို႔ပင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔သည္ အဆိုပါ နိယာမမ်ား၏ အလြန္အမင္း ေႏွာင္တဲထားျခင္းကိုသာ ခံေနရျခင္းျဖစ္သည္။ အဆိုပါ သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းၿပီး၀ါဒ၏ ရလဒ္မွာ  ဤကမၻာေျမတြင္ ျဖစ္ပ်က္သကဲ့သို႔ ထက္ပိုကာ အျခားတစ္နည္းနည္းအားျဖင့္ ျဖစ္ရပ္မ်ားသည္ ျဖစ္ပ်က္ခဲ့ၿပီးျဖစ္သည္ဟု ယုတၱိနည္းအရ ယူဆရန္ မျဖစ္ႏိုင္ေတာ့ျခင္းသာ ျဖစ္ေပသည္။

ေကာင္းမႈ၊ မေကာင္းမႈကဲ့သို႔ေသာ အရာသည္ ဤစၾက၀ဠာထဲတြင္ မရွိ။ ၎တို႔မွာ လူသားဆိုင္ရာ အေခၚအေ၀ၚမ်ားသာ ျဖစ္ၿပီး ဘုရားသခင္သည္ ဤသို႔ ဖြင့္ဆိုျခင္းမ်ားအားလံုးမွ ကင္းလြတ္ေနသည္ ဟူ၏။ `ကၽြန္ေတာ့္အေနနဲ႔ သတိေပးႏိုင္တာက အလွတရားႏွင့္ အက်ည္းတန္မႈ၊ အစီအစဥ္က်မႈႏွင့္ ပရမ္းပတာ၊ ဒီလိုဟာမ်ဳိးေတြ သဘာ၀မွာရွိတယ္လို႔ မသတ္မွတ္ႏိုင္ဘူး ဆိုတာပါပဲ။ အရာမ်ားအေပၚမွာ လွပတယ္ အရုပ္ဆိုးတယ္၊ အစီအစဥ္က်တယ္ ပရမ္းပတာႏိုင္တယ္ စတဲ့အခ်က္ေတြကို `ႏႈိင္းယွဥ္ျခင္း´အားျဖင့္သာ ကၽြန္ေတာ္တို႔အေနနဲ႔ စိတ္ကူးပံုေဖာ္ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္´ ဟု သူက ဆိုခဲ့၏။ ဤတြင္ ကမၻာေျမတြင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ျမင္ေတြ႕ရသည့္ မေကာင္းမႈႏွင့္ ပတ္သက္၍ မည္သို႔နည္း။ ဂ်ဴးလူမ်ဳိးမ်ားအား အစုလိုက္ သတ္ျဖတ္ခဲ့သည့္ ဟစ္တလာ၏ လုပ္ရပ္သည္ မေကာင္းမႈ မဟုတ္ဘူးေလာ။ ပါလက္စတိုင္း လူမ်ဳိးမ်ား ျပဳလုပ္ခဲ့သည့္ ကြပ္မ်က္သုတ္သင္မႈမ်ားသည္ ကမၻာႀကီးတြင္ မေကာင္းမႈအေမွာင္မ်ား ဖံုးလႊမ္းေနျခင္း၏ ျပယုဂ္မဟုတ္ဘူးေလာ။ [ဤေနရာတြင္ မူရင္းစာေရးသူက ပါလက္စတိုင္းလူမ်ဳိးမ်ားဟူ၍ လက္ညွိဳးထိုး ထုတ္ျပသံုးစြဲလိုက္ျခင္းသည္ စပင္ႏိုဆာအေနျဖင့္ `ဂ်ဴး´ တစ္ေယာက္ ျဖစ္ေနျခင္းေၾကာင့္ ပိုမို ထင္ရွားေစရန္ သံုးစြဲလိုက္ျခင္းသာ ျဖစ္သည္ဟု ယူခ်င္ေသာ္ ယူႏိုင္ပါလိမ့္မည္-ဘာသာျပန္သူ-] စပင္ႏိုဇာ၏ အေျဖမွာ အဆိုပါ မေကာင္းမႈမ်ားသည္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ လူသားမ်ားကဲ့သို႔ တိက်သည့္ သတၱ၀ါမ်ား၏ အျမင္၌သာ တည္ရွိသည္ဟု ဆို၏။ အရာမ်ားႏွင့္ ျဖစ္ရပ္မ်ားအား ႏႈိင္းယွဥ္ျခင္းဆီမွ တစ္ခုလံုး ျခံဳငံုကာ ႐ႈျမင္ေသာ္ ဤကမၻာႀကီးတြင္ မေကာင္းမႈဟူသည္ မရွိ။ တိက်သည့္ ျဖစ္ပ်က္မႈႏွင့္ တစ္သီးပုဂၢလအေနျဖင့္ ႐ႈျမင္ျခင္းမဟုတ္ခဲ့ေသာ္ အေကာင္းအဆိုးမ်ားသည္ မရွိေတာ့။ ထို႔ေၾကာင့္ မေကာင္းမႈအားလံုးသည္ လူသားတို႔၏ အာရံုမွားအေတြးထည္မ်ားသာ ျဖစ္ေတာ့သည္။

စိတ္ႏွင့္ ႐ုပ္အၾကားရွိ ဒြိ၀ါဒအား စပင္ႏိုဆာက ျငင္းပယ္ခဲ့၏။ ၎တို႔အား ဘုရားသခင္၏ `မ်ဳိးေစ့´ (Attribute) [မူလပိုင္ဆိုင္မႈ] ႏွစ္ခုအျဖစ္ သူက သတ္မွတ္၏။ ဘုရားသခင္ (၀ါ) သဘာ၀တြင္ တိက်မႈမရွိသည့္ မ်ဳိးေစ့မ်ားစြာ ရွိရာတြင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔အေနျဖင့္ ႏွစ္ခုကိုသာ သိျမင္မိျခင္း ျဖစ္သည္။ ေနာက္ကြယ္တြင္ အေျခခံအရွိတရား တစ္ခုသာ ရွိေနရာ အတြင္းပိုင္းသိျမင္ရသည့္ စိတ္ႏွင့္ အေတြး၊ အျပင္ပိုင္း ေတြ႕ျမင္ရသည့္ ရုပ္ႏွင့္ လႈပ္ရွားမႈ၊ စသည္တို႔ျဖစ္၏။ (ဧက၀ါဒအရ) ျခားနားေသာ အရာ၀တၳဳႏွစ္ခု ရွိမေနရာ စပင္ႏိုဇာအေနျဖင့္ `ကာတီရွန္´ ေခၚ ေဒးကား၀ါဒီမ်ား ထမင္းလံုးတေစၧေျခာက္ခဲ့ၾကသည့္ စိတ္ႏွင့္ ရုပ္ၾကားရွိ အညမည ျပႆနာအား ရင္ဆိုင္ရျခင္း မရွိေတာ့ေပ။ စိတ္ဆႏၵ (Will) [စိတ္ကူးအစဥ္တန္းမ်ား] ႏွင့္ ဉာဏ္ပညာ (Intellect) [ျပဳမူမႈႏွင့္ ေရြးခ်ယ္ဆံုးျဖတ္မႈ အစဥ္တန္းမ်ား] သည္ စပင္ႏိုဇာ အလိုအရ ပမာဏ အနည္းအမ်ားသာ ကြဲျပားသြားေသာ တူညီသည့္ အရာမ်ားသာ ျဖစ္ေပသည္။ ျပဳမူမႈတစ္ခု ျဖစ္လာေစရန္ ေရြးခ်ယ္ဆံုးျဖတ္မႈဆိုသည္မွာ သိစိတ္အတြင္းတြင္ အေတာ္ေလး ေနာက္က်န္ တည္ရွိခဲ့ေသာ အရာတစ္ခုသာ ျဖစ္ေပသည္။

လြတ္လပ္ေသာ စိတ္ဆႏၵမ်ားအားလံုးမွာ ယံုမွားျခင္းသာ ျဖစ္ေပသည္။ လူသားသည္ မိမိကိုယ္ကိုယ္ လြတ္လပ္သည္ဟု ထင္ျမင္ယူဆျခင္းသည္ သူ၏ အျပဳအမူမ်ားအား ကိုယ္တိုင္ သတိျပဳမိေနျခင္းေၾကာင့္ျဖစ္ၿပီး သူ၏ အေၾကာင္းရင္းေၾကာင့္ မဟုတ္ေပ။ ကၽြန္ေတာ္တို႔အား တူညီသည့္ ေလာကနိယာမျဖင့္ ေႏွာင္တဲထားျခင္းျဖစ္ၿပီး ၎က အရာအားလံုးအား အျမင္ကြယ္သြားေစ၏။ အာကာသအတြင္း လြင့္ေမ်ာေနသည့္ ေက်ာက္တံုးတစ္တံုးသည္ ၎၏ လမ္းေၾကာင္းႏွင့္ လားရာအား ကိုယ္တိုင္ဆံုးျဖတ္သတ္မွတ္ေနျခင္းျဖင့္ စပင္ႏိုဇာက ဥပမာေဆာင္၏။ လူသားမ်ားသည္လည္း အလားတူသာ ျဖစ္သည္။ ပစ္ေပါက္ျခင္းခံထားရသည့္ ေက်ာက္တံုးတစ္တံုးကဲ့သို႔ပင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔သည္ သဘာ၀နိယာမ တရားမ်ား၏ စီရင္သတ္မွတ္ထားေသာ လမ္းေၾကာင္းအတြင္း လြင့္ေမ်ာေရြ႕လ်ားေနၾကေပသည္။ အသိတရား တည္ရွိေနျခင္းသာလွ်င္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ ဆႏၵမ်ား (Desires) ျဖစ္ၿပီး `လြတ္လပ္စြာ ေရြးခ်ယ္ခြင့္´ (Free Will) ဟူေသာ စိတ္ကူးအား ကၽြန္ေတာ္တို႔က တီထြင္ဖန္တီးထားျခင္းသာ ျဖစ္ေပသည္။

`မိမိကိုယ္ကိုယ္ ကာကြယ္ထိန္းသိမ္းျခင္း´ (Self-preservation) သည္သာ တဏွာ (Passion) [ျပင္းထန္ေသာ အလိုဆႏၵ၊ စိတ္ခံစားမႈ] ၏ အေျခခံ လႈံ႕ေဆာ္မႈျဖစ္သည္ဟု စပင္ႏိုဇာက ယံုၾကည္သည္။ အရာအားလံုးသည္ ၎တို႔ကိုယ္တိုင္၏ တည္ရွိမႈကို ကာကြယ္ထိန္းသိမ္းရန္ ႀကိဳးစားၾကသည္။ သို႔ရာတြင္ ထို မိမိကိုယ္ကိုယ္ ကာကြယ္ထိန္းသိမ္းျခင္း အလိုဆႏၵသည္ တစ္စံုတစ္ေယာက္အေနျဖင့္ ဘုရားသခင္ႏွင့္ ကမၻာႀကီး၏ အရွိတရားကို သတိျပဳမိလာေသာအခါ ၎၏ အသြင္သဏၭာန္အား ေျပာင္းလဲလာေစသည္။ ထိုသူအေနျဖင့္ တကယ့္ မိမိကိုယ္ကိုယ္ ထိန္းသိမ္းျခင္းသည္ သီးျခား သြင္ျပင္သဏၭာန္အား ထိန္းသိမ္းျပဳျပင္ျခင္းမဟုတ္ဘဲ အရာအားလံုးႏွင့္ ျခံဳငံုဟန္ခ်က္ညီေစရန္ ႀကိဳးစားျခင္းသာျဖစ္သည္ဟု သိရွိလာလိမ့္မည္။ မွားယြင္းသည့္ အျပဳအမူမ်ားသည္ မသိမႈ (Ignorance) [အ၀ိဇၨာ] ေၾကာင့္သာျဖစ္ၿပီး လူတစ္ေယာက္သည္ အရာမ်ား၏ အရွိတရားကိုသာ အမွန္တကယ္ သတိျပဳမိခဲ့လွ်င္ သူသည္ အမွားတစ္ခုခုအား လံုး၀ ျပဳလုပ္လိမ့္မည္မဟုတ္ဟု စပင္ႏိုဇာက ယံုၾကည္သည္။

စပင္ႏိုဇာအတြက္ အခ်ိန္ဟူသည့္အရာသည္ အဓိပၸါယ္ တစ္စံုတစ္ရာ မရွိေပ။ မည္သည့္အရာတို႔ ျဖစ္ပ်က္သည္ျဖစ္ေစ ၎တို႔သည္ အခ်ိန္မဲ့ ထာ၀ရ စၾက၀ဠာႀကီး၏ အစိတ္အပိုင္းတစ္ရပ္မွ် ျဖစ္ေပသည္။ ျဖစ္ပ်က္ေနသည့္ ျဖစ္ရပ္မ်ားအားလံုးသည္ ယာယီသဘာ၀သာ ျဖစ္ၿပီး ပညာရွိသူတစ္ဦးအေနျဖင့္ ၎တို႔အား ဘုရားသခင္ ႐ႈျမင္သကဲ့သို႔ ထာ၀ရဟူသည့္ ျမင္ကြင္းမွသာ ႐ႈျမင္ရန္ ႀကိဳးစားသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ေၾကာက္ရြံ႕ျခင္း၊ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္စသည့္ အခ်ိန္ႏွင့္ ဆက္စပ္ေနသည့္ စိတ္ခံစားမ်ားအားလံုးသည္ စပင္ႏိုဇာအေနျဖင့္ ဘာမွ်မဟုတ္ေပ။ အခ်ိန္သည္ ယံုမွားျခင္းသာ ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ အတိတ္ႏွင့္ အနာဂတ္အၾကား ျခားနားျခင္းမရွိေတာ့။ ထိုသို႔ယူဆျခင္းသည္ ဆင္ျခင္တံုတရားႏွင့္ ဆန္႔က်င္သည္။ မသိမႈ [အ၀ိဇၨာ] ေၾကာင့္သာ အနာဂတ္ျဖစ္ရပ္မ်ားအေပၚ ကာကြယ္၊ ေျပာင္းလဲႏိုင္သည္ဟု ကၽြန္ေတာ္တို႔ ယံုၾကည္ေနၾကျခင္းျဖစ္သည္။ အမွန္တကယ္တြင္ အနာဂတ္သည္ အတိတ္ကဲ့သို႔ပင္ သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းထားၿပီးျဖစ္၍ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ျပဳလုပ္သည့္ မည္သည့္အလုပ္ကမွ် ၎အား ေျပာင္းလဲႏိုင္လိမ့္မည္ မဟုတ္ေပ။

ထို႔ေၾကာင့္ ဘာသာေရးအျမင္အရ ေနာက္ဘ၀ဟူသည္ မရွိ။ ပုဂိၢဳလ္ေရးဆိုင္ရာ ရွင္က်န္ႏိုင္မႈသည္ လံုး၀ မျဖစ္ႏိုင္။ သို႔ရာတြင္ မည္သို႔ျဖစ္ေစ အမ်ားသေဘာေဆာင္ေသာ ရွင္က်န္ႏိုင္မႈ တစ္မ်ဳိးေတာ့ ရွိေနေပသည္။ ၎မွာ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ အလံုးစံုလႊမ္းျခံဳထားသည့္ သေဘာမွ ေပၚထြက္လာျခင္း ျဖစ္သည္။

လြတ္လပ္မႈအား `ကိုယ္ေရး အသိပညာ´ (Self-knowledge) [မိမိဘာသာ ေတြးထင္ထားေသာ အခ်က္မ်ားသာ ျဖစ္ၿပီး၊ အမွန္အမွား စသည္မ်ားႏွင့္ မပတ္သက္ေသာ အသိဟူ၍ ယူႏိုင္သည္] အျဖစ္ စပင္ႏိုဇာက အနက္ေဖာ္သည္။ အျပဳအမူမ်ားႏွင့္ ဆံုးျဖတ္ေရြးခ်ယ္မႈမ်ား ေနာက္ကြယ္တြင္ တည္ရွိေနသည့္ အေၾကာင္းရင္းအား ကၽြန္ေတာ္တို႔ နားလည္သေဘာေပါက္သည့္အခါတြင္၊ မိမိတို႔ကိုယ္ကိုယ္ မခြဲျခမ္းႏိုင္သည့္ အလံုးစံုႀကီး၏ အစိတ္အပိုင္းတစ္ရပ္ဟု ကၽြန္ေတာ္တို႔ သိျမင္ေသာ အခ်ိန္တြင္၊ ဘာလုပ္သည္, ဘာေၾကာင့္လုပ္သည္ကို ကၽြန္ေတာ္တို႔ သတိျပဳမိလာေသာ အခ်ိန္တြင္၊ ကၽြန္ေတာ္တို႔သည္ `လြတ္လပ္´ သည္။ မည္သည့္အရာသည္ ျဖစ္ပ်က္သည္ျဖစ္ေစ၊ သဘာ၀၏ ထာ၀ရ နိယာမမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ပ်က္သည္ ျဖစ္ရာ အလားအလာအား ကၽြန္ေတာ္တို႔ မေျပာင္းလဲႏိုင္။ အလံုးစံုႀကီး၏ မလိုလားေသာ အစိတ္အပုိင္းတစ္ရပ္ ျဖစ္ေနသေရြ႕ ထိုသူသည္ `ရုပ္ေသးႀကိဳးဆြဲ´ (In Bondage) အေျခအေနတြင္သာ တည္ရွိသည္။ သို႔ေသာ္ သူသည္ အရွိတရားကို နားလည္သေဘာေပါက္ၿပီး ထာ၀ရဟူသည့္ ႐ႈေထာင့္မွ ၾကည့္ျမင္သည္ႏွင့္ တစ္ၿပိဳင္နက္ လြတ္ေျမာက္သြားေတာ့သည္။ ထိုသို႔ေသာ ဘ၀မ်ဳိးသို႔ ဦးတည္ရျခင္းမွာ ခက္ခဲေကာင္း ခက္ခဲေနႏိုင္သည္။ `သို႔ေသာ္ ၿပီးျပည့္စံုသည့္ အရာမ်ားအားလံုးသည္ ရွားပါးသည္ႏွင့္အမွ် ခက္လည္း ခက္ခဲေပသည္´။ [6]

သို႔ရာတြင္ စပင္ႏိုဇာ၏ ဒႆနတြင္ သူကိုယ္တိုင္ သတိထားမိဟန္မတူေသာ ၀ိေရာဓိတစ္ခု ရွိေနပါသည္။ သဘာ၀တရားမွ အရာအားလံုးအား သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းၿပီးဆိုပါလွ်င္ လူသားတစ္ဦး၏ သေဘာထားအားလည္း သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းၿပီးပင္ ျဖစ္လိမ့္မည္။ တစ္စံုတစ္ဦးသည္ ၎အား ေျပာင္းလဲႏိုင္ရန္ စြမ္းအားမရွိႏိုင္ေတာ့ေပ။ သို႔တိုင္ စပင္ႏိုဇာကိုယ္တိုင္သည္ အရာမ်ားအား ထာ၀ရ ႐ႈေထာင့္မွ ႐ႈျမင္ျခင္းျဖင့္ စိတ္၏ ခ်မ္းသာျခင္းရရွိေစရန္ အျခားသူမ်ားကို တိုက္တြန္းျခင္းအားျဖင့္ ၎တို႔၏ သေဘာထားအား ေျပာင္းလဲရန္ ေျပာဆိုေနခဲ့သည္။ အကယ္၍ ကၽြန္ေတာ္၏ သေဘာထား အပါအ၀င္၊ သဘာ၀အတြင္းမွ အရာအားလံုးသည္ သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းၿပီးဆိုခဲ့လွ်င္ အရာမ်ားအား ထာ၀ရ ႐ႈေထာင့္၊ သို႔မဟုတ္ ပုဂိၢဳလ္ေရး႐ႈေထာင့္ စသည္ျဖင့္ ေျပာင္းလဲ ႐ႈျမင္ႏိုင္ရန္စြမ္းအား ကၽြန္ေတာ့္တြင္ ရွိမည္မဟုတ္ေပ။ `အဗွရမ္ စထ႐ိုး´ (Avrum Stroll) ဆိုသူ ေရးသားသကဲ့သို႔ `သဘာ၀ရွိ ျဖစ္ရပ္မ်ားအား သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းၿပီးဟုသာ ဆိုလွ်င္၊ လူသည္ သူ၏ သေဘာထားအား ေျပာင္းလဲရန္ စြမ္းအားမရွိေတာ့။ ထိုသူသည္ စပင္ႏိုဇာ တင္ျပသည့္ သေဘာထား အမ်ဳိးအစား ရွိမည္၊ သို႔မဟုတ္ မရွိဟူေသာကိစၥသည္ သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းၿပီးသာ ျဖစ္လိမ့္မည္။ စပင္ႏိုဇာ၏ သေဘာထားအတိုင္း မရွိခဲ့လွ်င္ ထိုသူ႔အေနျဖင့္ ထိုအရာအား ရရွိရန္ ျပဳလုပ္ႏိုင္သည့္အရာ တစ္ခုမွ် မရွိေတာ့ေပ´ [7]

စပင္ႏိုဇာ၏ တကၠေဗဒ (Metaphysics) ႏွင့္ က်င့္၀တ္ပညာတို႔သည္ မူလဒႆနိကေဗဒတြင္ အားေကာင္းစြာ ျပန္လွန္ဆက္သြယ္ေနၾကၿပီး တကၠေဗဒသည္ က်င့္၀တ္ပညာ၏ အေျခခံျဖစ္ေသာ္လည္း၊ ဘာထရန္ရပ္ဆဲက စပင္ႏိုဇာ၏ က်င့္၀တ္ပညာအား သူ၏ တကၠေဗဒမွ ခြဲျခား၍ ႐ႈျမင္ရန္ ျဖစ္ႏိုင္သည္ဟု ယံုၾကည္၏။ အထီးက်န္ စြန္႔ပစ္ခံထားရျခင္း (Isolation) တြင္ ျမင္ရသကဲ့သို႔ စပင္ႏိုဇာ၏ က်င့္၀တ္ပညာသည္ လူ႔စြမ္းအား၏ က်ဥ္းေျမာင္းလွေသာ အကန္႔အသတ္အား အလံုးစံု သိရွိေသာ လူသား အျပဳအမူႏွင့္ ပတ္သက္၍ ဆက္ႏြယ္မႈရွိေနေပသည္။ မိမိ၏ဘ၀တြင္ မ်ားစြာေသာ ကံဆိုးမိုးေမွာင္က်မႈမ်ား အႀကိမ္ႀကိမ္ခံစားရသည့္ လူတစ္ဦးအတြက္မူ စပင္ႏိုဇာ၏ အခ်ိန္၏ အဓိပၸါယ္ကင္းမဲ့မႈ အေတြးအေခၚသည္ ထိေရာက္မႈရွိေပမည္။ ေသျခင္းတရားအား ေၾကာက္ရြံ႕ရန္ မရွိေတာ့။ မည္သည့္အေၾကာင္းေၾကာင့္ျဖစ္ေစ ျဖစ္ႏိုင္လွ်င္ ေသျခင္းအား ေရွာင္လြဲသင့္သည္မွာေတာ့ အမွန္ပင္ျဖစ္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ ၎အား ေၾကာက္ရြံ႕မႈႏွင့္ ေသာကတို႔ျဖင့္ ၀န္းရံေနျခင္းမွာ မျဖစ္သင့္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ ပုဂိၢဳလ္ေရး ဒုကၡမ်ားအား တိက်သည့္ ကာလတစ္ခု၏ ႐ႈေထာင့္မွ ၾကည့္ျမင္သင့္ကာ၊ ထိုမွ ၎တို႔သည္ ေလာကႀကီးႏွင့္မဆိုင္ဘဲ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ ကိုယ္ပိုင္ ကံၾကမၼာမ်ားသာ ျဖစ္သည္ဟု ကၽြန္ေတာ္တို႔ သိရွိေပလိမ့္မည္။ က်င့္၀တ္ဆိုင္ရာ အျမင္၏ အေရးပါမႈကို အေကာင္းဆံုး ျပဆိုသည့္ ဘာထရန္ရပ္ဆဲ၏ စကားမွာ..။ `မေကာင္းမႈႏွင့္ ေ၀ဒနာတို႔ျဖင့္ ပါ၀င္ဖြဲ႕စည္းထားသည့္ လူ႔ဘ၀သည္ စၾက၀ဠာႀကီး၏ ဘ၀၏ ေသးငယ္လွသည့္ အစိတ္အပိုင္းတစ္ရပ္ျဖစ္သည္ဟု ႐ႈျမင္ျခင္းျဖင့္ သက္သာရာရေစေသာ ဘ၀၏ အခ်ိန္မ်ား ရွိတတ္ပါသည္။ ထိုကဲ့သို႔ေသာ ႐ႈျမင္ပံုမ်ဳိးမွ ဘာသာတရားတစ္ခု တည္ေဆာက္ရန္မူ လံုေလာက္လိမ့္မည္ မဟုတ္ေသာ္လည္း နာက်င္ဖြယ္ကမၻာႀကီးတြင္ ၎သေဘာထားသည္ သမာဓိ [စိတ္၏ တည္ၾကည္ခိုင္ခံ့မႈ] ႏွင့္ အလံုးစံုပ်က္စီးက်ဆံုးျခင္း သြက္ခ်ာပါဒမ်ားအား ပဋိဇီ၀ေဆးသဖြယ္ ကာကြယ္ေပးႏိုင္မည္သာ ျဖစ္ပါသည္။ [8]

ေတဇာ (လေရာင္လမ္း)

ၾသဂုတ္ (၁၂)၊ ၂၀၁၀

Ref: Benedict De Spinoza, The Journey Through Modern Philosophy

Footnotes:

[*] တကၠေဗဒ (Metaphysics)

Metaphysics is a part of philosophy which is concerned with understanding reality and developing theories about what exists and how we know that it exists. ဟု Collins Cobuild Learner’s Dictionary တြင္ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုသည္။ တကၠေဗဒအစား `သိမႈေဗဒ´ ဟု ျမန္မာဘာသာျဖင့္ နီးစပ္ေအာင္ သံုးစြဲခ်င္ေသာ္လည္း Epistemology ျဖင့္ ေရာေထြးသြားမည္စိုးသျဖင့္ တကၠေဗဒဟုသာ သံုးစြဲလိုက္ပါသည္။ သိမႈႏွင့္ ရွိမႈ သေဘာႏွစ္ရပ္လံုး ပါ၀င္ေအာင္ ငံုမိမည့္ ျမန္မာစကားလံုး၊ သို႔မဟုတ္ ပါဠိကျပားစကားလံုး ရွာေဖြေတြ႕ရွိေသာ္ ေျပာင္းလဲအသံုးျပဳခ်င္ပါသည္။

[-] Pantheism အား `သဘာ၀တရားႏွင့္ ထာ၀ရဘုရားသည္ တူညီသည္ဟု လက္ခံေသာ ၀ါဒ´ ဟု ယူႏိုင္သလို `ဖန္ဆင္းရွင္ဘုရား အမ်ားအျပားအား လက္ခံယံုၾကည္ေသာ ၀ါဒ´ ဟုလည္း သီးျခားအနက္တစ္ခု ရွိသည္။ အေၾကာင္းမွာ `တစ္ဆူတည္းေသာ ဖန္ဆင္းရွင္ဘုရားကိုသာ ယံုၾကည္လက္ခံေသာ ၀ါဒ´ မ်ားႏွင့္ ကြဲျပားေစရန္ ဆန္႔က်င္ဘက္စကားလံုး (Antonym) အျဖစ္ တည္ရွိေနျခင္း ျဖစ္သည္။ ဤအေရးအသားတြင္ ကိန္းႀကီးခန္းႀကီး ေ၀ါဟာရမ်ားအား တတ္ႏိုင္သမွ် ေရွာင္ရွားၿပီး [….] ခံကာ မူရင္းအဓိပၸါယ္အား ရွင္းလင္းေစရန္ အားထုတ္ခဲ့ပါသည္။ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ အဘိဓာန္မ်ားမွ အနက္ေပးေသာ ျမန္မာေ၀ါဟာရမ်ားႏွင့္ ကိုက္ညီမည္ဟု မေမွ်ာ္လင့္ႏိုင္ေၾကာင္း အသိေပးလိုပါသည္။

[1] His original name was Baruch Spinoza, which he later changed to Benedict Spinoza.

[2] Will Durant, The Story of Philosophy, Pocket Books , page 158

[3] Bertrand Russell, History of Western Philosophy, Routledge, London, page 552

[4] The doctrine that equates God with the universe and its phenomenon

[5] Compare this with Bergson’s élan vital.

[6] Ending sentence of Spinoza’s Ethics

[7] Philosophy Made Simple, Richard H. Popkin and Avrum Stroll , Doubleday & Company, Inc. USA, page 36

[8] Bertrand Russell, History of Western Philosophy, Routledge, London, page 562