စိတ္ေထာင္ေခ်ာက္မ်ား (Thinking Traps)

ကၽြန္ေတာ္တို႔ကိုယ္တိုင္၏ စိတ္တြင္  အေတြးအေခၚပိုင္းဆိုင္ရာ ေထာင္ေခ်ာက္မ်ား တည္ရွိေနပါသည္။ အကယ္၍  ၎တို႔ကို သတိမျပဳမိခဲ့ပါလွ်င္ အဆုိပါ ေထာင္ေခ်ာက္မ်ားသည္ ေယဘုယ်က်က် စဥ္းစားေတြးေခၚႏိုင္သည့္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ အရည္အခ်င္းကို အႀကီးအက်ယ္ အဟန္႔အတားျဖစ္ေစၿပီး ညံ့ဖ်င္းသည့္ ဆင္ျခင္မႈႏွင့္ အမွားမွားအယြင္းယြင္း ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ား ခ်မိေစရန္အထိ ဦးတည္သြားေစ ႏိုင္ပါသည္။ အသံုးခ်ရန္အတြက္ တည္ရွိေနသည့္ ထူးျခားသည့္ စိတ္စြမ္းရည္မ်ားသည္ တကယ့္လက္ေတြ႕တြင္မူ ကၽြန္ေတာ္တို႔ကို ဒုကၡေတြ႕ရန္ ဖန္တီးထားသလို ျဖစ္သြားေစႏိုင္သည္။ အဆိုပါ ေထာင္ေခ်ာက္မ်ားႏွင့္ အသံုး၀င္ႏိုင္စရာ ေရွာင္ကြင္းနည္းတခ်ဳိ႕ကို ေဖာ္ျပလိုက္ပါသည္။



(၁) ေက်ာက္ဆူးေထာင္ေခ်ာက္ (The Anchoring Trap)

(စဦးအေတြးအေပၚတြင္ အလြန္အကၽြံမွီခိုျခင္း)

“တူရကီႏိုင္ငံရဲ႕ လူဦးေရသည္ (၃၅) သန္း ေက်ာ္ပါသလား။ မိတ္ေဆြရဲ႕ အနီးစပ္ဆံုး ခန္႔မွန္းေျခကို ေျပာျပပါ” သုေတသီမ်ားက ဤေမးခြန္းကို လူတစ္စုအား ေမးျမန္းခဲ့ရာတြင္ ၎တို႔၏ ခန္႔မွန္းေျခမ်ားမွာ (၃၅) သန္းႏွင့္ အေတာ္ေလး ကြာျခားခဲသည္။ အဆိုပါ ေမးခြန္းကိုပင္ ဒုတိယလူစုကို ေမးျမန္းျပန္သည္။ ဤအႀကိမ္တြင္မူ စမွတ္အျဖစ္ (၃၅) သန္းအစား သန္း (၁၀၀) ဟု ေျပာင္းလဲ အသံုးျပဳခဲ့သည္။ ေမးျမန္းခံရသူ အုပ္စုႏွစ္စုလံုးအေနျဖင့္ ခန္႔မွန္းေျခ ကိန္းဂဏန္းမ်ားကို အတိအက် မသိဘဲ ရမ္းတုပ္ၾကသည္ခ်င္း အတူတူ သန္း (၁၀၀) အဖြဲ႕၏ ခန္႔မွန္းေျခမ်ားသည္ (၃၅) သန္းအဖြဲ႕၏ ခန္႔မွန္းေျခမ်ားထက္ သိသိသာသာ လြန္ကဲေနသည္ကို ေတြ႕ခဲ့ရပါသည္။

မွတ္သားထားသင့္သည့္ အခ်က္မ်ားမွာ စမွတ္သည္ မိတ္ေဆြ၏ ေတြးေခၚမႈကို သိသိသာသာ ဘက္လုိက္မႈျဖစ္ေစႏိုင္သည္။ စဦး အျမင္၊ အေတြး၊ ခန္႔မွန္းေျခ (သို႔မဟုတ္) အခ်က္အလက္မ်ားသည္ ေနာက္ဆက္တြဲအေတြးမ်ားကို ၎ႏွင့္အနီးစပ္ဆံုးေနရာတြင္ “ေက်ာက္ဆူးခ်” ထားႏိုင္ပါသည္။ ဤေက်ာက္ဆူးေထာင္ေခ်ာက္အား အေျခအေနအေတာ္မ်ားမ်ားတြင္ ရည္ရြယ္ခ်က္ရွိရွိ အသံုးျပဳေန သည့္အတြက္ ၎သည္ ပံုမွန္ထက္ပို၍ အႏၱရာယ္ရွိသည္ဟု ဆိုႏိုင္ပါလိမ့္မည္။ ဥပမာအားျဖင့္ ၀ါရင့္အေရာင္းသမားတစ္ေယာက္သည္ ေစ်းအႀကီးဆံုး ေရာင္းကုန္ကို အရင္ဦးဆံုးျပၿပီး အဆိုပါေစ်းႏႈန္းကို မိတ္ေဆြ၏စိတ္ထဲတြင္ ေက်ာက္ဆူးခ်ေစၿပီး ေထာင္ေခ်ာက္ဆင္ႏိုင္ေပသည္။ အဆိုပါ “ေက်ာက္ဆူးတံဆိပ္” လူလည္က်နည္း ေထာင္ေခ်ာက္အား ပါးပါးနပ္နပ္ ေရွာင္ကြင္းလိုပါလွ်င္ ေအာက္ပါအခ်က္ေလးမ်ားကို ဆရာလုပ္ခံေနရသည္ဟု သေဘာမထားဘဲ ေလ့လာၾကည့္ေစလိုပါသည္။

ျပႆနာတစ္ခုကို ႐ႈေထာင့္ေပါင္းစံုမွ သံုးသပ္ပါ။ စမွတ္တစ္ခုခုကို စိတ္ထဲစြဲ မေနပါႏွင့္။ အေျဖအတြက္ လမ္းစမေပၚေသးခင္ ျပႆနာအေပၚတည့္တည့္တြင္သာ အာရံုထားပါ။ အမ်ားႏွင့္ မတိုင္ပင္ခင္ မိမိကိုယ္တိုင္ အရင္ဆံုးစဥ္းစားပါ။ အျခားသူမ်ား၏ ေက်ာက္ဆူးမ်ား မိမိအေပၚမလႊမ္းမိုးခင္ အခ်က္အလက္ ရႏိုင္သမွ်အမ်ားဆံုး စုေဆာင္းၿပီး ကိုယ္ပိုင္ေကာက္ခ်က္မ်ား ခ်ၾကည့္ပါ။ က်ယ္ျပန္႔ၿပီး မတူကြဲျပားသည့္ ရင္းျမစ္မ်ားမွ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားကို ရွာေဖြပါ။ အယူအဆအမ်ားအျပားကို စုေဆာင္းၿပီး မိတ္ေဆြ၏ ကိုးကားသည့္ ေဘာင္ကို ခ်ဲ႕ထြင္ပါ။ အျမင္တစ္ခုအတြင္းတြင္ ပိတ္မိေနျခင္းမ်ဳိး မျဖစ္ပါေစႏွင့္။

(၂) ပစၥကၡေထာင္ေခ်ာက္ (The Status Quo Trap)

(ရတာယူ၊ ေပးတာစား)

စမ္းသပ္မႈတစ္ခုတြင္ လူတစ္စုအား လက္ေဆာင္ ပစၥည္း ႏွစ္ခုအနက္မွ တစ္ခုကို ၾကံဳသလို ေ၀ေပးလိုက္သည္။ လူတစ္၀က္တိတိမွာ မတ္ခြက္လွလွေလး တစ္ခုစီ လက္ေဆာင္အျဖစ္ ရရွိၾကၿပီး၊ က်န္တစ္၀က္က ေခ်ာကလက္ အေတာင့္ႀကီး တစ္ေတာင့္စီ ရရွိၾကသည္။ ထို႔ေနာက္တြင္ ၎တို႔အား မိမိတို႔ရရွိသည့္ လက္ေဆာင္ကို တျခားသူမ်ားႏွင့္ စိတ္တိုင္းက် လဲလွယ္ႏိုင္ေၾကာင္း အသိေပးလိုက္ပါသည္။ ဤေနရာတြင္ အနည္းငယ္ စဥ္းစားၾကည့္ေစ လိုပါသည္။ လူအမ်ဳိးမ်ဳိးစိတ္အေထြေထြ ရွိသည့္အထဲ လက္ေဆာင္ပစၥည္းမ်ားကို ႀကိဳက္မႀကိဳက္မေမးစမ္းဘဲ “ၾကံဳသလို” ေ၀ေပးလိုက္ျခင္းသာျဖစ္၍ လူတစ္၀က္ေလာက္သည္ မိမိတို႔ ႀကိဳက္ႏွစ္သက္ရာ ပစၥည္းကို မရရွိေၾကာင္း ယုတၱိေဗဒနည္းအရ အၾကမ္းဖ်င္း ေကာက္ခ်က္ဆြဲႏိုင္ ပါလိမ့္မည္။ (အလကားရတာပဲ ဘာရရဟု အေတြးမကပ္ေစလိုပါ) သို႔ေသာ္ တကယ့္လက္ေတြ႕တြင္မူ အစမ္းသပ္ခံ လူမ်ားထဲမွ (၁၀%) ခန္႔သာ မိမိတို႔ရရွိသည့္လက္ေဆာင္ပစၥည္းကို တျခားတစ္ခုႏွင့္ လဲလွယ္ၾကသည္ကို ေတြ႕ရွိရပါသည္။

“ပစၥကၡေထာင္ေခ်ာက္” ေရွာင္ကြင္းလိုပါလွ်င္ မိမိလက္ထဲတြင္ လက္ဆုပ္လက္ကိုင္ရွိေနသည့္အရာကို ေရြးခ်ယ္စရာ အမ်ားႀကီးထဲမွ တစ္ခုအျဖစ္သာ သေဘာထားပါ။ လက္ထဲက ငွက္တစ္ေကာင္ႏွင့္ ပ်ံေနသည့္ ငွက္ေျခာက္ေကာင္ သေဘာထားမ်ဳိး မ႐ႈျမင္မိ ပါေစႏွင့္။ မိတ္ေဆြ ေရြးခ်ယ္ခဲ့သည့္ လက္ရွိ အေျခအေနသည္ တစ္ခုတည္းေသာ ေရြးခ်ယ္စရာ မဟုတ္ေၾကာင္း ကိုယ့္ကိုယ္ကို သတိေပးပါ။ မိမိ၏ ရည္ရြယ္ခ်က္ကို သိပါ။ လက္ရွိအေျခအေနမွအပ အျခားေရြးခ်ယ္စရာရွိခဲ့ပါက မိမိအမွန္တကယ္ လိုခ်င္သည့္အရာ ဘာျဖစ္သည္ကို ဓမၼဓိဌာန္က်က် တန္ဖိုးတြက္ဆံုးျဖတ္ပါ။ ေျပာင္းလဲေနေသာ ပံုေသမဟုတ္သည့္ တန္ဖိုးမ်ားအေပၚ လိုတာထက္ပို၍ တန္ဖိုးပိုတြက္ေလွ်ာ့တြက္ျခင္းမ်ားကို ေရွာင္ၾကဥ္သင့္ပါသည္။

(၃) တန္ရာတန္ေၾကး (The Sunk Cost Trap)

(မထူးဇာတ္ခင္း)

ေဘာလံုးပြဲ တစ္ပြဲအတြက္ ျပန္အမ္းေငြမေပးသည့္ လက္မွတ္တစ္ေစာင္ ႀကိဳတင္၀ယ္ယူထားၿပီ ဆိုပါစို႔။ ထိုပြဲ ၾကည့္ရမည့္ေန႔ေရာက္ေသာ္ မိတ္ေဆြသည္ ပင္ပန္းႏြမ္းနယ္ေနၿပီး အျပင္တြင္လည္း မိုးႀကီးေလႀကီး က်ေနသည္။ မိတ္ေဆြအေနျဖင့္ လက္မွတ္ျဖတ္ထားမိသည့္အတြက္ ေနာင္တရေန မိပါၿပီ။ အမွန္အတိုင္း ၀န္ခံေၾကးဆိုလွ်င္ အိမ္မွာေနၿပီး ေႏြးေႏြးေထြးေထြးႏွင့္ ေဘာလံုးပြဲကို တီဗီမွၾကည့္လွ်င္ ပိုေကာင္းပါသည္။ ထိုအတိုင္းလည္း ၾကည့္ခ်င္ပါသည္။ ဘယ္လိုလုပ္ရ မည္နည္း။

ဤအေျခအေနတြင္ အိမ္တြင္ေနျခင္းသည္သာ အေကာင္းဆံုး ေရြးခ်ယ္မႈျဖစ္ေၾကာင္း ျငင္းဆန္ဖို႔ ခက္ပါသည္။ စင္စစ္ လက္မွတ္ဖိုး ပိုက္ဆံသည္ ကစားပြဲကို သြားၾကည့္သည္ျဖစ္ေစ၊ မၾကည့္သည္ျဖစ္ေစ ကုန္ၿပီးျဖစ္သည္။ ၾကည့္ျဖစ္ျခင္း၊ မၾကည့္ျဖစ္ျခင္း “ေရြးခ်ယ္စရာ” ႏွစ္ခုအနက္ မည္သည့္လမ္းေရြးေရြး တန္ဖိုးေငြကို ဆံုး႐ႈံးထားၿပီးျဖစ္ျခင္းသည္ တူညီပါသည္။ မတူညီသည္က မိမိအတြက္ အဆင္ေျပျခင္း၊ မေျပျခင္းအခ်က္မ်ားသာ ျဖစ္ပါသည္။ ၎သည္ “တန္ရာတန္ေၾကး ေထာင္ေခ်ာက္” ျဖစ္ပါသည္။

မည္သို႔ေျဖရွင္းမည္နည္း။
အမွားက်ဴးလြန္မိတတ္ျခင္းကို လက္ခံပါ။ ပါးပါးေလးပါ သေဘာထားပါ။ (ဆံုးၿပီကိုး ဒီလိုပဲသေဘာထားရ ေတာ့မွာေပါ့ ;P ) အေစာပိုင္းကလုပ္ထားခဲ့မိသည့္ အမွားတစ္ခု (ျပင္လို႔မရေတာ့) ကို လက္ခံရန္ အဘယ္ေၾကာင့္ စိတ္ဓာတ္က်ေနသနည္းဟု မိမိကိုယ္ကိုယ္ စစ္ေဆးေမးျမန္းပါ။ အမွားကင္းသည့္လူ မရွိပါ။ မိမိက်မွ အဘယ္ေၾကာင့္ တစ္စိတ္တစ္အိတ္လုပ္ေန မည္နည္း။ ေနာက္တစ္ႀကိမ္ မမွားဖို႔အတြက္သာ မိမိကိုယ္ကိုယ္ ေသခ်ာေအာင္ ျပင္ဆင္ပါ။

အေစာပိုင္းဆံုးျဖတ္ခ်က္ (လက္မွတ္၀ယ္ထား စဥ္က) တြင္ မပါ၀င္သည့္ လူမ်ား ေပးသည့္အၾကံကို လက္ခံပါ။ ထိုဆံုးျဖတ္ခ်က္တြင္ ၾကံရာပါမဟုတ္သည့္ လူမ်ားက မိတ္ေဆြကို ေဘးလူအေနျဖင့္ သင့္ေလ်ာ္သည့္ အၾကံဉာဏ္မ်ား ေပးႏိုင္ပါလိမ့္မည္။

မိမိ၏ ပန္းတိုင္ကို အာ႐ံုစိုက္ၾကည့္ပါ။ ပန္းတိုင္ကိုေရာက္ရွိရန္အတြက္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ား ခ်မွတ္ၾကသည္။ အဆိုပါ ပန္းတိုင္သို႔သြားရာ အဆင့္တစ္ထစ္ခ်င္းစီကို ဖက္တြယ္မထားပါႏွင့္။ ေလာေလာဆယ္အေျခအေနတြင္ အဆိုပါပန္းတိုင္ကို မည္သို႔ ပိုေကာင္းေအာင္ ရယူမည္လဲ စဥ္းစားဆင္ျခင္ပါ။

(၄) ေသေဖာ္ညွိ ေထာင္ေခ်ာက္ (Confirmation Trap)

(ေရလာေျမာင္းေပး အေတြးအေခၚ)

လာမည့္အပတ္တြင္ မန္ယူ က်ိန္းေသေပါက္ ႏိုင္လိမ့္မည္ဟု မိတ္ေဆြ ခံစားေနရသည္။ မိမိ၏ အာ႐ံုရမႈကို အေသအခ်ာ အတည္ျပဳရန္ မၾကာေသးခင္ကမွ မန္ယူဘက္က ေလာင္းၿပီး ျပန္လာသည့္ ေဘာ္ဒါတစ္ဦးကို မန္ယူဘက္က ဘာေၾကာင့္ ထိုင္သင့္သလဲဟု သူ၏ အေၾကာင္းျပခ်က္မ်ားကို ေမးျမန္းစံုစမ္းၿပီ ဆိုပါစို႔...။

အဆိုပါ ေသေဖာ္ညွိ ေထာင္ေခ်ာက္အတြင္းသို႔ ကၽြမ္းထိုးေမွာက္ခံု သက္ဆင္းသြားၿပီဟုသာ ဆိုရေပမည္။ မိမိ၏ ႀကိဳတင္႐ႈျမင္ခ်က္ႏွင့္ ရပ္တည္မႈကို အေထာက္အကူ ျဖစ္ႏိုင္ေခ်အရွိဆံုး အခ်က္အလက္မ်ားကို ရွာေဖြမႈျပဳသည့္တစ္ခ်ိန္တည္းတြင္ပင္ စိန္ေခၚပုတ္ခတ္ႏိုင္သည့္ အခ်က္အလက္မ်ားကို သက္ေတာင့္သက္သာ ေရွာင္ကြင္းျခင္းသည္ ေသေဖာ္ညွိသည့္ ေထာင္ေခ်ာက္ပင္ ျဖစ္ပါသည္။

အဆိုပါ အတည္ျပဳခ်က္ ဘက္လိုက္မႈသည္ “မည္သည့္ေနရာ” မွ သဲလြန္စေကာက္သနည္းဟူသည့္အခ်က္ အေပၚတြင္ မူတည္သည့္နည္းတူ မိတ္ေဆြက အခ်က္အလက္အား “မည္သို႔” အနက္ေကာက္သနည္း ဟူသည္ႏွင့္လည္း သက္ဆိုင္ပါသည္။ မိမိတို႔၏ မူလအၾကံအစည္ကို ေထာက္ခံမဲေပးသည့္ အခ်က္မ်ားကို အျပစ္ျမင္ခဲၿပီး ဆန္႔က်င္သည့္အခ်က္မ်ားအေပၚ ခုခံအားေကာင္းျခင္းသည္ လူ႔သဘာ၀ ျဖစ္ပါသည္။

မိမိကိုယ္ကိုယ္ မည္မွ် အဂတိတရားကင္းရွင္း (ၾကားေန) ပါသည္ဟု ထင္ထင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ ဦးေႏွာက္သည္ သဘာ၀အားျဖင့္ကို ကၽြန္ေတာ္တို႔မသိေစဘဲ အဆိုပါေထာင္ေခ်ာက္အတြင္းသို႔ တမဟုတ္ခ်င္း သက္ဆင္းေစတတ္ပါသည္။

ဤေထာင္ေခ်ာက္ႏွင့္ပတ္သက္၍ မည္သို႔လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ပါသနည္း။
ဆန္႔က်င္ပဋိပကၡျဖစ္ေနသည့္ အခ်က္အလက္မ်ားမွ သင္ယူႏိုင္ေအာင္ႀကိဳးစားပါ။ တူညီသည့္ မလိုတမာစိတ္ (အျပစ္ရွာစိတ္) ျဖင့္ သဲလြန္စမ်ားကို စစ္ေဆးပါ။ မေထာက္ခံသည့္ သဲလြန္စမ်ားအေပၚ ေဖာ့မေတြးပါႏွင့္။ တစ္ခုခုကို ေရြးခ်ယ္ေနျခင္းလား မိမိမူလယူဆထားသည့္ တစ္ခုခုကို အတည္ျပဳခ်က္ရွာေဖြေနျခင္းလား မိမိကိုယ္ကို ေမးျမန္းပါ။

ကိုယ္ခ်ိန္ဆေနသည့္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္၏ ဆန္႔က်င္ဘက္မွ မိမိႏွင့္ျငင္းခုန္ရန္ ဘက္တူသည္ဟု ယူဆေသာ သူတစ္ေယာက္ကို ရွာေဖြပါ။ ဤသို႔ရွာေဖြရန္ မျဖစ္ႏိုင္လွ်င္ ကိုယ္တိုင္ တန္ျပန္ျငင္းခုန္ခ်က္မ်ား တည္ေဆာက္ၾကည့္ပါ။ စိတ္ကို ဖြင့္ထားၿပီး အျခားေသာ အေနအထားမ်ားကိုလည္း အျမဲတမ္းစဥ္းစားပါ။ တစ္ၿပိဳင္နက္တည္းတြင္ တျခားေထာင္ေခ်ာက္မ်ားႏွင့္လည္း ၿငိေနမေန စဥ္းစားဖို႔ျဖစ္ပါသည္။

ေရလာေျမာင္းေပး ေမးခြန္းမ်ား မေမးပါႏွင့္။ အၾကံဉာဏ္ေတာင္းခံရာတြင္ မိမိခ်ိန္ခြင္လွ်ာ ယိမ္းရာ ဘက္ျခမ္းကို တျခားသူမ်ားက ေရာခ်လိုက္ျခင္းမွ ေရွာင္ရွားႏိုင္ရန္ သမာသမတ္က်သည့္ ေမးခြန္းမ်ား ျဖင့္သာ ေမးျမန္းပါ။ ဥပမာ- “ဘယ္ဘက္က ထိုင္သင့္သလဲမသိဘူး” သည္  “မန္ယူဘက္က ထိုင္လိုက္ရင္ ဘယ့္ႏွယ့္လဲ..” ထက္ ပိုေကာင္းပါသည္။

(၅) အခ်က္အလက္ ခ်ဳိ႕တဲ့မႈ ေထာင္ေခ်ာက္ (The Incomplete Information Trap)

(ႀကိဳတင္ယူဆခ်က္အား ျပန္လွန္စစ္ေဆးရန္)

ေမာင္ေမာင့္ကို ၾကည့္ရတာ ရွက္ကိုးရွက္ကန္း ႏိုင္သည္။ သူသည္ စာၾကည့္တိုက္မွဴးတစ္ဦး၊ သို႔မဟုတ္ အေရာင္း၀န္ထမ္းတစ္ဦး ျဖစ္သည္ ဟုလည္း ကၽြန္ေတာ္တို႔ သိထားသည္ ဆုိပါစို႔။ ဘယ္သူ အျဖစ္ႏိုင္ဆံုးဟု ကၽြန္ေတာ္တို႔ စဥ္းစားမိပါ မည္လဲ။

စာၾကည့္တိုက္မွဴးတစ္ဦး ျဖစ္သည္ဟုသာ ေျမႀကီးလက္ခတ္မလြဲ နီးနီး ကၽြန္ေတာ္တို႔ ယူဆမိပါမည္။ အေရာင္း၀န္ထမ္းမ်ားအေနျဖင့္ အျပင္သို႔ လတ္လ်ားလတ္လ်ား ထြက္ရျခင္း၊ ၀ယ္ခ်င္ခ်င္မ၀ယ္ခ်င္ခ်င္ အတင္းထိုးေရာင္းရျခင္း စသည့္ မာကက္တင္းတစ္ေယာက္၏ စ႐ိုက္လကၡဏာမ်ား ေခါင္းထဲသို႔အလိုလို ေရာက္လာပါမည္။ အလြဲႀကီးလြဲႏိုင္သည့္ (အနည္းဆံုး မျပည့္စံုသည့္) က်ဳိးေၾကာင္းခ်ိတ္ဆက္မႈ ျဖစ္ပါသည္။

အဆိုပါေကာက္ခ်က္သည္ “အေရာင္း၀န္ထမ္းဦးေရသည္ စာၾကည့္တိုက္မွဴးဦးေရထက္ အဆ (၁၀၀) ပိုမ်ားသည္” ဟူသည့္ အခ်က္ကို လ်စ္လ်ဴ႐ႈလိုက္သည္။ ေမာင္ေမာင္၏အက်င့္စ႐ိုက္အေၾကာင္း မစဥ္းစားမိေသးခင္တြင္ပင္ သူ စာၾကည့္တုိက္မွဴးျဖစ္သည္ ဟူသည့္ ျဖစ္ႏိုင္ေျခ ၁% အေပၚတြင္သာ ရပ္တည္လိုက္မိပါၿပီ။ (ဤသို႔ျဖစ္လွ်င္ စာၾကည့္တုိက္မွဴး “အားလံုး” သည္ ရွက္ကိုးရွက္ကန္းေလးမ်ား ျဖစ္သည္ဆိုလွ်င္ေတာင္မွ အဆိုပါ “အားလံုး” မွာ အေရာင္း၀န္ထမ္းမ်ားအတြင္း ရွက္တက္သူအေရအတြက္ ၁% ကိုသာ ကာမိပါသည္)

ဤသည္မွာ အေပၚယံရွပ္ ၾကည့္လိုက္မိသည့္ ႐ိုးရွင္းလွသည့္ အခ်က္တစ္ခုမွ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ “အာ႐ံုသိ” ကို လမ္းမွားသို႔လံုးလံုးေရာက္ေအာင္ ေခၚေဆာင္သြားသည္ကို ျပႏိုင္သည့္ ဥပမာတစ္ခု ျဖစ္ပါသည္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ဦးေႏွာက္သည္ အျဖစ္မွန္ကိုရွင္းလင္းထားခ်က္မ်ား ျဖစ္သည့္ စိတ္ကူးပံုရိပ္မ်ား အလိုအေလ်ာက္ ျပဳလုပ္တတ္သည္။ ထိုစိတ္ကူးပံုရိပ္မ်ားက ႀကိဳတင္ယူဆခ်က္ကို ေမးခြန္းထုတ္ျခင္း၊ သို႔မဟုတ္ လံုေလာက္သည့္ အေျခအျမစ္ ရွိမရွိ မဆန္းစစ္ေတာ့ဘဲ ေကာက္ခ်က္တစ္ခု ခုန္ပ်ံေက်ာ္လႊား ခ်မိေအာင္ လုပ္ေဆာင္ပါသည္။

ထို႔ေၾကာင့္ မိတ္ေဆြ၏ ႀကိဳတင္ယူဆခ်က္မ်ားကို လြယ္ကူရွင္းလင္းေအာင္ လုပ္ပါ။ ျပႆနာရပ္တိုင္းကို သူ႔အတိုင္းတိုင္း ႐ႈပ္ေထြးေနသည့္အေျခအေနတြင္ မထားပါႏွင့္။ ျပႆနာတိုင္းကို ကိုင္တြယ္ရာတြင္ လြယ္ကူရွင္းလင္းသည့္ အခ်က္အလက္မ်ားျဖင့္ တည္ေဆာက္ထားသည့္ ႀကိဳတင္ယူဆခ်က္မ်ားကိုသာ အသံုးျပဳဖို႔ စိတ္တြင္မွတ္ထားပါ။ ႀကိဳတင္ယူဆခ်က္မ်ားသည္ ခိုင္လံုမႈရွိမရွိ စစ္ေဆးရန္မွာ မ်ားေသာအားျဖင့္ မခက္လွပါ။ သို႔ေသာ္ ထိုသို႔စစ္ေဆးႏိုင္ဖို႔ မိမိ၏ ႀကိဳတင္ယူဆခ်က္သည္ ဘာလဲဟု သိဖို႔ လိုအပ္ပါသည္။

ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ အာ႐ံုသိမႈ နမူနာပံုစံ (Stereotype) မ်ားသည္ (ဥပမာ- အညာသား အသားမည္း၊ အပ်ဳိႀကီးမ်ား ဇီဇာေၾကာင္ စသည္ျဖင့္) အေျခအေန အေျမာက္အမ်ားတြင္ အသံုး၀င္ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ေသာ္ ၎တို႔အေပၚတြင္ခ်ည္း အလြန္အကၽြံ အားကိုးအားထားမျပဳရန္ အျမဲ ဂရုစိုက္သင့္ပါသည္။ ေရြးခ်ယ္ခြင့္ရွိခဲ့ပါလွ်င္ ခိုင္မာသည့္ အခ်က္အလက္ကိုသာ ေရြးခ်ယ္ပါ။

◄ ေတဇာ ► ဒီဇင္ဘာ (၁၉) ၂၀၀၉

Ref:  Top Ten Thinking Traps Exposed: How to Foolproof your Mind, Part I