လိင္ရမၼက္စိတ္ သီအိုရီ (Libido)

လိင္ရမၼက္စိတ္ေခၚ Libido ဟူေသာ ေ၀ါဟာရအား `စိတ္သရုပ္ခြဲ´ (Psychoanalysis) ဖခင္ ဇီးဂမြန္ဖရြိဳင္း (Sigmund Freud) က လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာ ေမာင္းႏွင္အား သို႔မဟုတ္ လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာ ဗီဇစိတ္ကို ညႊန္းဆိုရန္ စတင္သံုးစြဲခဲ့ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာ ေမာင္းႏွင္အားသည္ ျပင္းအားအထြဋ္အထိပ္သို႔ ေရာက္ရွိရန္ တျဖည္းျဖည္း တည္ေဆာက္ျခင္းအားျဖင့္ ပံုေပၚလာၿပီးေနာက္တြင္ ရုတ္တရက္ စိတ္လႈပ္ရွားမႈ ေလ်ာ့နည္းသြားျခင္းျဖင့္ အဆံုးသတ္သည္ဟု သူက ဆိုသည္။

အဆိုပါျဖစ္စဥ္အား သူ၏ လူနာမ်ားမွ ေလ့လာခဲ့ၿပီး အစာစားျခင္း၊ ေရေသာက္ျခင္းႏွင့္ က်င္ႀကီးက်င္ငယ္စြန္႔ျခင္း စသည့္ အေထြေထြေသာ လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ားတြင္ အဆိုပါစိတ္သည္ ေယဘုယ် အဆင္သဏၭာန္အေနျဖင့္ ပါ၀င္ပတ္သက္ေနသည္ဟု ဖရြိဳင္းက ေကာက္ခ်က္ဆြဲသည္။ အက်ဳိးဆက္အားျဖင့္ အဆိုပါအျပဳအမူမ်ားအား သူက လိင္ပိုုင္းဆိုင္ရာ (၀ါ) လိင္ရမၼက္စိတ္ႏွင့္ဆိုင္ေသာ အျပဳအမ်ားသာျဖစ္သည္ဟု သူက သတ္မွတ္ခဲ့၏။

ဖရြိဳင္းအေနျဖင့္ သူ၏ အဆိုပါ လိင္ရမၼက္စိတ္သီအိုရီအား ဖြံ႕ၿဖိဳးေအာင္လုပ္ေဆာင္ရန္ စိတ္၀င္စားခဲ့ၿပီး ၎အား လူသား၏ အင္အားအႀကီးမားဆံုးႏွင့္ အေျခခံအက်ဆံုး ဗီဇစိတ္အျဖစ္ သူက ႐ႈျမင္ခဲ့သည္။ လိင္ရမၼက္စိတ္သီအိုရီ ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္မႈတြင္ မ်ားစြာေသာ ထူးျခားကြဲျပားမႈမ်ားႏွင့္ ပံုသဏၭာန္တိတိက်က် သတ္မွတ္ႏိုင္ေသာ အဆင့္မ်ား ပါ၀င္သည္ဟု သူက ယံုၾကည္ခဲ့သည္။

လူမမယ္ဘ၀တြင္ လိင္ေမာင္းႏွင္အားသည္ ပါးစပ္တြင္ အားျပဳၿပီး မူလအားျဖင့္ စုတ္ယူျခင္းျဖင့္ ျပသေလ့ရွိသည္ဟု သူက ဆိုသည္။ ဤအဆင့္အား လိင္ရမၼက္စိတ္၏ ပါးစပ္အဆင့္ဟု သတ္မွတ္သည္။ ႏွစ္ႏွစ္ႏွင့္ သုံးႏွစ္သား ကေလးဘ၀တြင္မူ ကေလးငယ္သည္ အိမ္ေနာက္ေဖးကိစၥမ်ားအား လုပ္ေဆာင္စျပဳလာၿပီး စအိုပိုင္းဆိုင္ရာ ေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားသို႔ ေျပာင္းလဲကာ စိတ္ပါ၀င္စား အရသာခံတတ္လာသည္။ ဤအဆင့္အား ဖရြိဳင္းက စအိုအဆင့္ဟု သတ္မွတ္သည္။

ထို႔ေနာက္ အရြယ္ေရာက္ၿပီးအဆင့္တြင္ေသာ္ လိင္အဂၤါမ်ားဆီသို႔ တဖန္ အာရံုစူးစိုက္မႈ ေျပာင္းလဲသြားျပန္သည္။ ထိုဖြံ႕ၿဖိဳးမႈကာလအပိုင္းအျခားကို Phallic Stage ေခၚ လိင္ရမၼက္စိတ္၏ အရြယ္ေရာက္ရင့္သန္လာမႈ အဆင့္အျဖစ္ သတ္မွတ္သည္။

ဖြံ႕ၿဖိဳးမႈ၏ အဦးဆံုးအဆင့္တြင္ လိင္ေမာင္းႏွင္အားသည္ ပထမတြင္ လိင္ဆန္႔က်င္ဘက္ မိဘအေပၚတြင္ အားျပဳၿပီး မိဘအေပၚထားရွိေသာ ကေလးငယ္တစ္ဦး၏ အေတြ႕အၾကံဳအား စိတ္လႈပ္ရွားဖြယ္ အေရာင္အေသြးမ်ားျဖင့္ ျဖည့္ဆည္းထားသည္။ အထိမ္းအကြပ္မရွိေသာ လိင္ရမၼက္ေမာင္းႏွင္အားကို မိဘမ်ားမွ ပိတ္ပင္တားျမစ္ျခင္းအားျဖင့္ အစိတ္အပိုင္းသံုးပိုင္း ပါ၀င္ဖြဲ႕စည္းထားေသာ လူသားစိတ္၏ ဖြံ႕ၿဖိဳးမႈဆီသို႔ ဦးတည္သြားေစသည္ဟု ဖရြိဳင္းက ယံုၾကည္သည္။ ထိုအစိတ္အပိုင္းသံုးခုမွာ အိုင္ဒီ (ID)၊ အတၱ (Ego) ႏွင့္ မဟာအတၱ (Superego) တို႔ျဖစ္ၾကသည္။ အိုင္ဒီအား သူက အေျခခံ ဗီဇစိတ္ႏွင့္ ေမာင္ႏွင္အား အစုအဖြဲ႕ (လိင္ရမၼက္စိတ္လည္းပါ၀င္ၿပီး ရန္လိုျခင္း စသည့္ အျခားေမာင္းႏွင္အားမ်ားလည္း ပါ၀င္သည္) အျဖစ္ ေကာက္ခ်က္ဆြဲၿပီး လုပ္ငန္းကိစၥရပ္မ်ားအား အစျပဳႏႈိးေဆာ္ရန္ လိုအပ္သည့္ စိတ္ စြမ္းအင္ကို ျဖည့္ဆည္းေပးသည္ဟု ဆိုသည္။

အတၱသည္ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေသာ လုပ္ေဆာင္ခ်က္ျဖစ္ၿပီး ေန႔စဥ္ လိင္ရမၼက္စိတ္ ျပည့္၀ေက်နပ္ျခင္းႏွင့္ လူမႈေရးအရ လက္ခံႏိုင္ေသာ၊ လက္လွမ္းမီေသာ နည္းလမ္းမ်ားျဖင့္ အျခားေသာ စိတ္ဆႏၵမ်ားအား ညႊန္ၾကားသည္။

မဟာအတၱသည္ သင္ယူတတ္ေျမာက္ထားသည့္ အတြင္းသား လူမႈစံႏႈန္း အျပဳအမူျဖစ္သည္။ တားျမစ္ပိတ္ပင္ထားသည့္၊ အျပစ္ေပးႏိုင္ေသာ အျပဳအမူမ်ားအား သိရွိျခင္း ပါ၀င္သည္။ ႏိုးထေနစဥ္ကာလအတြင္း အားေကာင္းသည့္ ေဘာင္မ်ားသည္ အဆိုပါရပ္၀န္းသံုးခုၾကား ခြဲကန္႔ထားၿပီး အိပ္ေပ်ာ္ေနစဥ္ႏွင့္ စိတ္ကူးယဥ္ေနသည့္အခါတြင္မူ အားနည္းသြားတတ္သည္။ ထိုသို႔ေသာ အခ်ိန္မ်ဳိးတြင္ ပံုမွန္အေနအထားအရ ထိန္းခ်ဳပ္ထားမည္ျဖစ္သည့္ လိင္ရမၼက္ဆႏၵမ်ားအား ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း ေပၚထြက္လာေအာင္ အားေပးအားေျမွာက္ ျပဳတတ္သည္။ အဆိုပါ ထိမ္းမရသည့္ ဆႏၵမ်ားႏွင့္ စိတ္ကူးယဥ္မႈမ်ားအား သတိျပန္ျပဳမိျခင္းက ထိုသူအား လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာ အျပစ္မကင္းစိတ္ႏွင့္ ရွက္ရြံ႕မႈအား ခံစားရေစႏိုင္သည္။

လူပုဂိၢိဳလ္တစ္ဦး၏ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးအား ဘ၀၏ အေစာပိုင္းကာလကပင္ တည္ေဆာက္ၿပီးျဖစ္သည္ဟု ဖရြိဳင္းကယံုၾကည္ၿပီး အေျခခံ ေမာင္းႏွင္အားမ်ားႏွင့္ လိင္ရမၼက္စိတ္ကဲ့သို႔ ေဇာမ်ားအား ေက်နပ္ေစျခင္း နည္းလမ္းအားျဖင့္ သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းၿပီးျဖစ္သည္ဟု ဆိုသည္။ လိင္ရမၼက္စိတ္ႏွင့္ အျခား ေဇာစိတ္မ်ား ေက်နပ္မႈမရပါက အတင္းအၾကပ္ မ်ဳိသပ္ထားျခင္းဆီသို႔ ဦးတည္သြားကာ လူတစ္ဦး၏ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးႏွင့္ စိတ္က်န္းမာေရး ဖြံ႕ၿဖိဳးမႈအေပၚ အက်ဳိးဆက္မ်ား သက္ေရာက္လာေစသည္။

စိတ္သရုပ္ခြဲပညာရွင္ မ်ဳိးဆက္သစ္မ်ားအေနျဖင့္ ဖရြိဳင္း၏ လိင္ရမၼက္သီအိုရီအား ေမးခြန္းထုတ္မႈမ်ား ရွိသည္။ ဖရြိဳင္းအေနျဖင့္ ဇီ၀ေဗဒ ဖြံ႕ၿဖိဳးမႈအေပၚတြင္သာ အလြန္ဦးစားေပးထားၿပီး လိင္စိတ္သေဘာထားႏွင့္ အေလ့အက်င့္အတြက္ ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ လူမႈေရးဆိုင္ရာ သက္ေရာက္မႈမ်ားအေပၚ အေပၚယံမွ်သာ ႐ႈျမင္ထားေသာ အခ်က္အား ဘ၀င္မက်ၾကေပ။

လိင္ရမၼက္သီအိုရီ မူကြဲ

ဆြစ္ စိတ္ကုဆရာ၀န္ႏွင့္ စိတ္သရုပ္ခြဲပညာရွင္ ကားလ္ဂ်န္႔ (Carl Jung) က လူမမယ္အရြယ္ လိင္ပိုင္းအေတြ႕အၾကံဳမ်ားသည္ အရြယ္ေရာက္ၿပီး စိတ္ခံစားမႈျပႆနာမ်ားအတြက္ ႀကိဳးကိုင္ေနေသာ ပံုေသကားက်အရာမ်ားျဖစ္သည္ဟူေသာ အယူအဆအား ျငင္းပယ္ကာ ဖရြိဳင္း၏ လိင္ရမၼက္အျမင္မွ ေသြဖည္ခဲ့သည္။ လိင္ရမၼက္သီအိုရီ အသြင္ကြဲတစ္မ်ဳိးကို ဂ်န္႔ကဖြဲ႕ၿဖိဳးေစခဲ့ၿပီး လိင္ရမၼက္စိတ္အစား အသက္ရွင္ေနထိုင္လိုစိတ္အား အားအေကာင္းဆံုး စိတ္ေဇာ (သို႔) ေမာင္းႏွင္အားအျဖစ္ ဂ်န္႔က ႐ႈျမင္သည္။ ထို႔ျပင္ ဂ်န္႔အေနျဖင့္ တစ္ကိုယ္ရည္သမားမ်ားႏွင့္ လူ၀င္ဆံ့သူမ်ားအၾကား ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြး ပံုစံ ျခားနားျခင္းကိုလည္း အေလးေပးေလ့လာခဲ့သည္။

လူရာ၀င္အမ်ဳိးအစား (Extroversion typifies) ပုဂိၢဳလ္မ်ားမွာ သူတို႔၏ အာရံုအား မိမိတို႔ကိုယ္တိုင္၏ ျပင္ပမွ အျခားသူမ်ားႏွင့္ ပတ္၀န္းက်င္ကမၻာႀကီးဆီသို႔ အားေကာင္းစြာ (သို႔ေသာ္ ထူးျခားေျပာင္ေျမာက္ျခင္းမရွိ) ေရွး႐ႈေလ့ရွိၾကသည္။ သူတို႔အေနျဖင့္ လူမႈအေျခအေနမ်ားတြင္ သက္ေတာင့္သက္သာရွိၾကၿပီး အေျခြအရံ အေပါင္းအသင္းကို ခံုမင္သည္။

တစ္ကိုယ္ေတာ္အမ်ဳိးအစားမွာမူ ဆန္႔က်င္ဘက္ စရိုက္လကၡဏာမ်ား တည္ရွိေနၿပီး စိတ္အာရံု၀င္စားမႈအား အတြင္းပိုင္း ျဖစ္စဥ္မ်ားႏွင့္ အေတြးမ်ားဆီသို႔ ျပန္လည္ အေလးမူထားသူမ်ား ျဖစ္ပါသည္။ တစ္ကိုယ္ေတာ္တို႔သည္ ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္ အားကိုးတတ္ၿပီး ယံုၾကည္စိတ္ခ်မႈရွိသည္။ အေတြးနက္ၿပီး လူမႈအစုအဖြဲ႕မ်ားႏွင့္ မ်ားစြာ ပနံမသင့္။ ဂ်န္႔က Libido ဟူေသာ ေ၀ါဟာရအား တစ္ကိုယ္ရည္ပံုစံႏွင့္ လူရာ၀င္ပံုစံ အမ်ဳိးအစား ႏွစ္ရပ္အား ဖန္တီးထိမ္းသိမ္းရန္ တာ၀န္ရွိေသာ စိတ္စြမ္းအားကို ညႊန္းဆိုရန္ အသံုးျပဳခဲ့သည္။ လူတစ္ဦးတစ္ေယာက္သည္ တစ္ကိုယ္ရည္ သို႔မဟုတ္ အုပ္စုသမားဟု အတိအက်ဆိုႏိုင္လိမ့္မည္ဟု သူက မယံုၾကည္ဘဲ ကြဲျပားေသာ ပမာဏအားျဖင့္ အဆိုပါ အရည္အေသြးႏွစ္ခု ေရာေႏွာေနျခင္းသာျဖစ္သည္ဟု ဆိုသည္။

မ်ားစြာေသာ ေခတ္ၿပိဳင္ စိတ္ပညာရွင္မ်ားက လိင္ရမၼက္စိတ္အား လူသားဇီ၀ေဗဒတြင္ အေျခစိုက္ထားျခင္းေၾကာင့္ (ဥပမာ- ေဟာ္မုန္း) အေျခခံ လူသားဆိုင္ရာ အလားအလာတစ္ရပ္အျဖစ္ ႐ႈျမင္ၾကၿပီး ၎အား ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ အေတြ႕အၾကံဳတို႔က မ်ားစြာ လႊမ္းမိုးမႈရွိသည္။

တစ္နည္းအားျဖင့္ မ်ဳိးပြားရန္ အေျခခံလူသားစိတ္ေဇာႏွင့္ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ထိေတြ႕မႈႏွင့္ ဆက္ႏြယ္ေနေသာ (ဥပမာအားျဖင့္- နာ့ဗ္ေၾကာမ်ားသည္ အေရျပားတြင္ အဆံုးသတ္သည္) အျပဳအမူမ်ားမွ ေပါက္ဖြားလာေသာ ေက်နပ္သာယာမႈသို႔  ဇီ၀ေဗဒနည္းက် အေျခခံထားသည့္ အလားအလာသည္ လူ႔အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခု အတြင္းမွ မိသားစုတစ္စုတြင္ ႀကီးျပင္းခဲ့ေသာ လူတစ္ဦး၏အေတြ႕အၾကံဳမွ ေပါက္ဖြားပံုေပၚလာျခင္း ျဖစ္ေပသည္။ လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာ လႈံ႕ေဆာ္မႈမ်ား မည္သို႔ တည္ေဆာက္ထားေၾကာင္းႏွင့္ မည္သည့္ လိင္စိတ္ေဇာမ်ားသည္ ေက်နပ္မႈရရွိသနည္းဆိုသည္မွာ အျပဳအမူတစ္ရပ္အား သင့္မသင့္ တံဆိပ္ကပ္ျခင္းကဲ့သို႔ပင္ အဓိကအားျဖင့္ သက္ဆိုင္ရာ လူ႔အဖြဲ႕အစည္း၏ လႊမ္းမိုးမႈမ်ားကသာ ပိုင္းျဖတ္ထားျခင္းျဖစ္ေပသည္။

ေတဇာ (လေရာင္လမ္း)
ေအာက္တိုဘာ (၁) ၂၀၁၀
Ref: Freud’s Theory on How Libido Develops