ဆိုက္ကိုဒိုင္းနမစ္ အက်ဥ္းခ်ဳပ္

သ႐ုပ္ခြဲစိတ္ပညာ (Psychoanalysis) ၏ ေခါင္းကိုင္ ဖခင္လည္းျဖစ္၊ မသိစိတ္ကို စတင္ေဖာ္ထုတ္ခဲ့သူ အျဖစ္လည္း လူသိမ်ားသည့္ ဇီးဂမြန္ဖရြိဳက္ႏွင့္ သူေမြးထုတ္ ေပးခဲ့သည့္ ဆိုက္ကိုဒိုင္းနမစ္ (Psychodynamic) စိတ္ပညာအေၾကာင္း အက်ဥ္းခ်ဳပ္အားျဖင့္ ေဖာ္ျပလိုပါသည္။ လူတို႔၏ အေတြးႏွင့္ လုပ္ရပ္မ်ားအေပၚ မသိစိတ္အားမ်ား၏ လြမ္းမိုးသက္ေရာက္ျခင္း အယူအဆမွာ ဖရြိဳက္၏ ေဖာ္ထုတ္မႈ ျဖစ္ပါသည္။ သူ၏ သီအိုရီမ်ားမွာ ေ၀ဖန္ အျငင္းပြားစရာမ်ား ယေန႔အခ်ိန္ထိ က်ယ္ေလာင္ေနဆဲ ျဖစ္သည့္တိုင္ ဤသည္ကပင္ သူ႔ သီအိုရီမ်ား၏ ကိုင္လႈပ္ႏိုင္ေသာ စြမ္းအားကို ျပန္လည္ ညႊန္းဆိုေနျခင္း ျဖစ္သည္ဟု ယူဆပါသည္။ မသိစိတ္၊ အိပ္ေမြ႕ခ်ျခင္း၊ အိပ္မက္ဘာသာျပန္ျခင္း စသည့္ သိပၸံနည္းက်ဟု ဆိုရန္ထက္ ဒ႑ာရီဆန္ဆန္ အယူအဆမ်ားႏွင့္ ထိေရာက္အသံုး၀င္သည့္ ကုသမႈမ်ား ေပးႏိုင္ခဲ့သည္။ လူတစ္ေယာက္၏ အျပဳအမူမ်ားမွာ ကေလးဘ၀ အေတြ႕အၾကံဳမ်ား၏ လႊမ္းမိုးထိန္းခ်ဳပ္ ထားခ်က္မွ်သာ ျဖစ္သည္ဟူသည့္ အယူအဆမ်ားမွာ တစ္ထစ္ခ် လက္ခံဖို႔ရန္လည္း ခဲယဥ္းေနပါသည္။ မည္သို႔ပင္ျဖစ္ေစ ယေန႔ ေခတ္သစ္ စိတ္ပညာရပ္အေပၚ ဖရိြဳက္၏ ၾသဇာသက္ေရာက္မႈမွာ အလြန္ႀကီးမားသည္ဆိုျခင္းကို မျငင္းႏိုင္ပါ။ ေအာက္ပါတို႔မွာ “သရုပ္ခြဲစိတ္ပညာ” အေၾကာင္း အတိုဆံုး မိတ္ဆက္ထားျခင္းမွ်သာ ျဖစ္ပါသည္။

 § § § § § § §

ဇီးဂမြန္ ဖ႐ြိဳက္ (Sigmund Freud)

အကယ္၍ စိတ္ပညာႏွင့္ပတ္သက္၍ အနည္းငယ္မွ်သာသိသူ ျဖစ္လွ်င္၊ ထုိ႔ေနာက္ စိတ္ပညာရွင္ တစ္ဦးတည္းကိုသာ ၾကားဖူးသည္ဟု ဆိုပါလွ်င္ အဆိုပါတစ္ဦးမွာ ဇီးဂမြန္ဖရြိဳက္သာ ျဖစ္ဖို႔အခြင့္အလမ္း မ်ားပါသည္။ စိတ္ပညာသုိ႔ “ဆိုက္ကိုဒိုင္းနမစ္” (Psychodynamic) ခ်ဥ္းကပ္နည္း သို႔မဟုတ္ “သ႐ုပ္ခြဲစိတ္ပညာ” (Psychoanalysis) ၏ ဖခင္ ဇီးဂမြန္ဖရြိဳက္ ျဖစ္ပါသည္။ စိတ္ပညာအေပၚ ပညာရပ္ဆိုင္ရာ ဗဟုသုတမရွိသည့္ သာမန္လူတစ္ဦး၏ အျမင္ကို ဖရြိဳက္က ကိုယ္စားျပဳသည္ ဆိုပါလွ်င္ အိပ္ယာေပၚတြင္ လဲေလ်ာင္းေနသည့္ ေ၀ဒနာရွင္တစ္ဦးက ၎၏ အနက္႐ႈိင္းဆံုး အေလးနက္ဆံုး လွ်ဳိ႕၀ွက္ခ်က္မ်ားကို ေျပာျပေနသည့္ပံုရိပ္ကို ထင္ျမင္မိႏိုင္ပါသည္။

ပင္မ အျပဳအမူဆိုင္ရာ စိတ္ပညာ (Behavioral Psychology) ႏွင့္ ရည္ရြယ္ရင္းရွိရွိ ဆန္႔က်င္ေနသည့္ “ဆိုက္ကိုဒိုင္းနမစ္” စိတ္ပညာမွာ သိပၸံ၏အရွိန္အ၀ါကို လ်စ္လ်ဴ႐ႈ၍ တစ္ဦးတစ္ေယာက္၏ “ဦးေခါင္းတြင္း” (Inside the Head) ကို ဆုပ္ကိုင္ႏိုင္ရန္ ႀကိဳးစားျခင္းတြင္ အေလးမူထားျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ၎တို႔တြင္ လူတစ္ဦး၏ ဦးေခါင္းအတြင္းရွိ “ဆက္သြယ္ခ်က္မ်ား” (Relationship) “အေတြ႕အၾကံဳမ်ား” (Experience) ႏွင့္ ျပင္ပကမၻာကို မည္သို႔႐ႈျမင္သနည္းဆိုသည့္ အရာမ်ား ပါ၀င္ပါသည္။

“ဆိုက္ကိုဒိုင္းနမစ္” ႐ႈေထာင့္တြင္ မူလစိတ္ပညာ၏ သီအိုရီမ်ားအားလံုး အက်ဳံး၀င္ ပါ၀င္ေနပါသည္။ လူတစ္ေယာက္တြင္ရွိသည့္ ေမာင္းႏွင္မႈ (Drives) ႏွင့္ အား (Forces) တို႔အၾကား အျပန္အလွန္ သက္ေရာက္မႈမ်ားအေပၚ အေျခခံထားသည့္ လူ႔လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ားကို ၾကည့္ျမင္ျခင္းျဖစ္ပါသည္။ တသီးတျခားအားျဖင့္မူ ကြဲျပားသည့္ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြး တည္ေဆာက္ပံုမ်ားအၾကားတြင္ရွိေသာ “မသိစိတ္” (Unconscious) ကို ၾကည့္ျမင္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။

ဖရိြဳက္၏ သ႐ုပ္ခြဲစိတ္ပညာမွာ မူလဆိုက္ကိုဒိုင္းနမစ္ သီအိုရီျဖစ္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ “ဆိုက္ကိုဒိုင္းနမစ္” ခ်ဥ္းကပ္နည္းဟူသည္မွာ ဖရြိဳက္၏ အေတြးအေခၚတြင္ အေျခခံထားသည့္ အျခားေသာသီအိုရီမ်ားအားလံုး ပါ၀င္သည္။ ဥပမာအားျဖင့္ “ဂ်န္႔” Jung (1964) ၊ “အက္ဒလာ” Adler (1927) ႏွင့္ “အက္ရစ္ဆင္” Erikson (1950) တို႔ ျဖစ္ၾကသည္။

“ဆိုက္ကိုဒိုင္းနမစ္” (Psycho-dynamic) ႏွင့္ “သရုပ္ခြဲစိတ္ပညာ” (Psychoanalysis) ဟူသည့္ ေ၀ါဟာကို မၾကာခဏ ေရာေထြးတတ္ပါသည္။ ဖရြိဳက္၏ သီအိုရီမ်ားမွာ “သရုပ္ခြဲစိတ္ပညာ” ျဖစ္ၿပီး၊ “ဆိုက္ကိုဒိုင္းနမစ္” ဆိုသည့္ ေ၀ါဟာရသည္ ဖရြိဳက္ႏွင့္ သူ၏ေနာက္လုိက္ ပညာရွင္မ်ားအားလံုး၏ သီအိုရီမ်ားကို ရည္ညႊန္းျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဖရြိဳက္၏ သရုပ္ခြဲစိတ္ပညာမွာ သီအိုရီႏွင့္ ကုထံုး ႏွစ္မ်ဳိးလံုးျဖစ္ပါသည္။

၁၈၉၀ ႏွင့္ ၁၉၃၀ အၾကား ေရးသားခဲ့သည့္ ဇီးဂမြန္ဖရိြဳက္၏ အေရးအသားမ်ားတြင္ မူလစိတ္ပညာရပ္ဆီသို႔ ဆိုက္ကိုဒိုင္းနမစ္နည္းအားျဖင့္ ခ်ဥ္းကပ္ျခင္း အေျခခံမူမ်ားကို ျဖစ္ေပၚလာေစသည့္ သီအိုရီအစုအေ၀း တစ္ရပ္ကို ဖြံ႕ၿဖိဳးေစခဲ့သည္။ သူ၏ သီအိုရီမ်ားမွာ ေဆးခန္းမ်ားမွ ဆင္းသက္လာျခင္းျဖစ္ၿပီး ကုသေနစဥ္အတြင္း ေ၀ဒနာရွင္တို႔မွ သူ႔အားေျပာျပေသာ အခ်က္မ်ားအေပၚတြင္ အေျခခံထားျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဆိုက္ကိုဒိုင္းနမစ္ကုထံုးမွာ အမ်ားအားျဖင့္ စိတ္က်မႈႏွင့္ စိုးရိမ္စိတ္ႏွင့္ဆက္ႏြယ္သည့္ စံလြဲေရာဂါ ေ၀ဒနာရွင္မ်ားကုိ ျပဳစုကုသေပးျခင္း ျဖစ္ပါသည္။

ဆိုက္ကိုဒိုင္းနမစ္ ခ်ဥ္းကပ္နည္း အယူအဆမ်ား

ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ အျပဳအမူမ်ားႏွင့္ ခံစားခ်က္မ်ားကို မသိစိတ္၏ ေစ့ေဆာ္မႈမ်ားမွ အားေကာင္းစြာ သက္ေရာက္႐ိုက္ခတ္မႈ ရွိေစသည္။

အရြယ္ေရာက္ၿပီးသူ တစ္ဦးအေနျဖင့္ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ အျပဳအမူႏွင့္ ခံစားခ်က္မ်ားမွာ (စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ျပႆနာမ်ား အပါအ၀င္) ငယ္စဥ္ ကေလးဘ၀အေတြ႕အၾကံဳမ်ားတြင္ အေျခစိုက္သည္။

အျပဳအမူ အားလံုးတြင္ အေၾကာင္းရင္းရွိသည္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ မသိစိတ္တြင္ျဖစ္ေပၚသည့္ အေၾကာင္းရင္း ျဖစ္သည္။ လွ်ာကိုသပ္လုိက္သည့္ အေသးစား အျပဳအမူေလး တစ္ခုတြင္ေသာ္မွ အေၾကာင္းရင္းရွိသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ လူ႔အျပဳအမူမ်ား အားလံုးသည္ သတ္မွတ္ျပဌာန္းၿပီး ျဖစ္၏။

ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးသည္ အစိတ္အပိုင္း (၃) မ်ဳိးျဖင့္ ေပါင္းစပ္ထားျခင္းျဖစ္သည္။ “သံုးပြင့္ဆိုင္” Tripartite ဟုေခၚသည္။ ၎တို႔မွာ

(၁) အာ႐ံုသိ ေမာင္းႏွင္အား (Instinctive Drives) “အိုင္ဒီ” ဟု အတိုေကာက္ေခၚသည္။

(၂) အတၱ (Ego) ႏွင့္

(၃) မဟာအတၱ (Super- Ego) တို႔ ျဖစ္ၾကသည္။

အျပဳအမူမ်ားကို အာ႐ံုသိ ေမာင္းႏွင္အား ႏွစ္မ်ဳိးအားျဖင့္ လႈံ႕ေဆာ္မႈ ျပဳသည္။ Eros ဟု ေခၚသည့္ လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာ ေမာင္းႏွင္အားႏွင့္ ဘ၀ေပးအသိ ေပါင္းစပ္ထားေသာ အရာႏွင့္၊ Thanatos ဟု ေခၚသည့္ ရန္လိုေဒါသ ေမာင္းႏွင္အားႏွင့္ မရဏအသိေပါင္းစပ္ထားသည့္ အရာတို႔ ျဖစ္ၾကသည္။ အဆိုပါ ေမာင္းႏွင္အား ႏွစ္မ်ဳိးလံုးသည္ “အိုင္ဒီ” မွ ဆင္းသက္လာသည္။

မသိစိတ္၏ အစိတ္ပိုင္းမ်ားျဖစ္သည့္ “အိုင္ဒီ” ႏွင့္ “မဟာအတၱ” တို႔မွာ သိစိတ္၏ အစိတ္အပိုင္းျဖစ္သည့္ “အတၱ” ႏွင့္ အျမဲမျပတ္ ထိပ္တိုက္ပဋိပကၡ ျဖစ္ေနသည္။

ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြး ဆိုသည္မွာ ကေလးဘ၀၏ ျခားနားေသာ အခ်ိန္မ်ားတြင္ ျခားနားေသာ ပဋိပကၡမ်ားမွ ျပဳျပင္စီမံထားသည့္ ေမာင္းႏွင္အားမ်ားက ပံုသြင္းထားသည့္အရာ ျဖစ္သည္။

ဆိုက္ကိုဒိုင္းနမစ္အေပၚ ေ၀ဖန္ခ်က္

ဆိုက္ကိုဒိုင္းနမစ္ခ်ဥ္းကပ္နည္းအား အႀကီးမားဆံုး ေ၀ဖန္ေထာက္ျပစရာမွာ ၎သည္ လူ႔အျပဳအမူမ်ားကို သ႐ုပ္ခြဲေလ့လာရာတြင္ သိပၸံနည္းမက်ျခင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ဖရြိဳက္၏ သီအိုရီမ်ားကို ဗဟိုျပဳသည့္ အယူအဆ မ်ားစြာမွာ တစ္သီးပုဂၢလဆန္ၿပီး သိပၸံနည္းက် စမ္းသပ္စစ္ေဆးရန္ မျဖစ္ႏိုင္ျခင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ “မသိစိတ္” ႏွင့္ “သံုးပြင့္ဆုိင္ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြး” အယူအဆမ်ားကို မည္ကဲ့သို႔ သိပၸံနည္းက် ေလ့လာမည္နည္း။ ဆိုက္ကိုဒိုင္းနမစ္႐ႈေထာင့္၏ အေရာင္အ၀ါသည္ မွားယြင္းေၾကာင္း သက္ေသျပႏိုင္မႈမရွိသလို တစ္ဘက္တြင္လည္း သိပၸံနည္းက်က် လက္ေတြ႕ စံုစမ္းစစ္ေဆးႏိုင္ျခင္းမရွိသည့္ သီအိုရီမ်ားသာ ျဖစ္ေပသည္။

ထို႔ျပင္ ဆိုက္ကိုဒိုင္းနစ္ သီအိုရီမ်ားအတြက္ သဲလြန္စအမ်ားစုမွာ ဖရြိဳက္၏ “ကန္႔သတ္ ေလ့လာမႈ” (Case Study) မ်ားမွသာ ယူငင္ထားျခင္း ျဖစ္ပါသည္ (ဥပမာ- Little Hans) ။ ဤေနရာတြင္ အဓိကျပႆနာမွာ “ကန္႔သတ္ေလ့လာမႈ” မ်ားသည္ လူတစ္ေယာက္အေပၚတြင္ အေသးစိတ္ေလ့လာမႈမ်ားကိုသာ အေျခခံထားျခင္းျဖစ္ရာ ဖရြိဳက္ႏွင့္ပတ္သက္၍ ဆိုရလွ်င္ သူ ေမးခြန္းထုတ္ခဲ့သည့္လူမ်ားမွာ သူ၏ လူနာမ်ားျဖစ္ေသာ ဗီယန္နာၿမိဳ႕မွ လူလတ္ပိုင္း အမ်ဳိးသမီးမ်ားသာ အမ်ားဆံုးျဖစ္ခဲ့သည္။ ၎တို႔ကို အေျခခံထားသည့္ အယူအဆမ်ားကို ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔သည့္ တစ္ကမၻာလံုး အတိုင္းအတာအားျဖင့္ ေယဘုယ်ခ်ႏိုင္ဖို႔ရာ ခက္ခဲပါသည္။

လူသား၀ါဒဆိုင္ရာ ခ်ဥ္းကပ္ေ၀ဖန္မႈတြင္ေသာ္ ဆိုက္ကိုဒိုင္းနမစ္႐ႈေထာင့္မွာ အလြန္ ပံုေသကားက်ႏိုင္လြန္း ေနၿပီး လူတို႔၏ ပုဂၢိဳလ္ေရးလြတ္လပ္ခြင့္ အယူအဆအတြက္ ေနရာကြက္ကြက္ေလးသာ က်န္ရွိေပေတာ့သည္။ လူသား၏ လြတ္လပ္စြာေရြးခ်ယ္ပိုင္ခြင့္ (Free Will) အတြက္ အလြန္ေဘာင္က်ဥ္းသြားၿပီဟု ေ၀ဖန္ေထာက္ျပျခင္း ျဖစ္ပါသည္။

◄ ေတဇာ ► ဇန္န၀ါရီ (၇) ၂၀၁၀

Ref: Psychodynamic